فصلنامه علمی تخصصی تکاپو / شماره 15 و 16/ پاییز و زمستان 1385 / ص 197-216

عدم اطمینان،تطور و نظریة اقتصادی^[1]

نوشتة آرمن ای. آلچیان، ترجمة علی نصیری اقدم[2]

1. مقدمه

در این مقاله پیشنهاد شده است که تجزیه و تحلیل اقتصادی به نحوی جرح و تعدیل شود که اطلاعات ناقص و چشم اندازهای نامطمئن را به عنوان یک اصل موضوعه بپذیرد. با این رویکرد دیگر نیازی به فرض «حداکثرسازی سود» نیست. این رویکرد بر رفتار قابل پیش‌بینی فردی که معمولاً در کتابهای استاندارد درسی (به عنوان یک تقریب) مفروض تلقی می‌شود، تکیه ندارد. علی رغم این تغییرات، مفاهیم تحلیلی‌‌ای که معمولاً منضم به چنین رفتارهایی می‌باشند، حفظ می‌شود؛ زیرا آن مفاهیم تحلیلی وابسته به چنین انگیزه یا آینده‌نگری‌ای نیستند. رویکرد پیشنهادی با تفسیر سیستم اقتصادی به عنوان یک سازوکار انتخاب کننده[3]، اصول تطور زیست شناسی و انتخاب طبیعی[4] را به یاد می‌آورد. این سازوکار انتخاب کننده به انتخاب از میان کنشهای اکتشافی‌ای[5] می‌پردازد که این کنشها نتیجه تعقیب تطبیقی «موفقیت» یا «سود»[6] است. تحلیلی که از این رهگذر حاصل می‌شود برای مطالعة کنشهایی قابل استفاده است که تلقی معمول از آنها این است که منطبق بر رفتار استاندارد اقتصادی و رفتاری که تحلیلهای مرسوم پوشش می‌دهد، نیست. قابلیت کاربرد وسیعتر و کنار گذاردن فروض غیرواقعی مربوط به پیش‌بینیهای دقیق و اصلاح وضع دانش از انگیزه‌های این مطالعه بوده است.

نظم مقاله به این ترتیب است: اول، برای شفاف کردن موضوع، در مورد جنبه‌ای از «حداکثرسازی سود» توضیحی ارائه شده که عموماً مورد غفلت واقع شده است. این جنبه این است: جایی که آینده نامطمئن است بی‌مسماست که «حداکثر سازی سود» را به عنوان راهنمایی برای کنشهای قابل تصریح به کار ببریم. از این رو، توسعة سودمند نظریه با به کارگیری مؤلفة انتخاب محیطیِ سیستم اقتصادی آغاز می‌شود. سیستم اقتصادی بر اساس «سود مثبت تحقق یافته»[7] به صورت پسینی مناسبترین کنش را انتخاب می‌کند. این مطلب در قالب یک مدل حدی، مبتنی بر رفتار تصادفی، تشریح شده است. این مدل شامل هیچگونه عقلانیت، آینده‌نگری یا انگیزة فردی نمی‌شود. حتی در این مدل حدی، نشان داده شده است که اقتصاددان می‌تواند با جرح و تعدیل ابزارهای تحلیلی متداولش، رویدادها را پیش‌بینی کند و توضیح دهد.

سپس پدیدة انتخاب طبیعی با نوعی رفتار مبتنی بر انگیزه‌های فردی ترکیب شده است. این کار در فضایی انجام شده است که عدم اطمینان، رایج و اطلاعات ناقص است. در این مدل، از رفتار تطبیقی، تقلیدی و مبتنی بر تصحیح و خطا که به دنبال «سود مثبت» است استفاده شده است و در تقابل صریح با رفتار مبتنی بر «حداکثر سازی سود» قرار گرفته است. در قسمت پایانی بعضی از دلالتهای این بحث و چند حدس ]تحلیلی[ ارائه شده است.

2. «حداکثرسازی سود» راهنمایی برای کنش نیست

تحلیلهای اقتصادی کنونیِ رفتارِ اقتصادی شدیداً مبتنی بر تصمیماتی است که واحدهای عقلایی اتخاذ می‌کنند و به طور مرسوم فرض می‌شود که آن تصمیمات برای رسیدن به

موقعیتهای کاملاً بهینه[8] اتخاذ می‌شود.[9] دو معیار حداکثرسازی سود و حداکثرسازی مطلوبیت معیارهای شناخته شده عقلایی بودن رفتار است.[10] بر اساس این معیارها، کنش مناسب با نابرابریهای نهایی‌ای مشخص می‌شود که اگر برقرار شود ماحصلش یک نقطة بهینه است. تبصرة استانداردی که معمولاً به این بحث اضافه می‌شود این است که هیچکس واقعاً نمی‌تواند بر اساس این تصویر و مفاهیم موقعیت خود را بهینه کند؛ زیرا در مورد وضع منحنیهای عرضه و تقاضا و حتی گاهی اوقات راجع به شیب آنها عدم اطمینان وجود دارد. با وجود این، اقتصاددانان تصمیمهای فردی را بر اساس این منحنی‌ها تفسیر و پیش‌بینی می‌کنند؛ زیرا ادعا می‌شود که افراد اگر از این مفاهیم به صراحت استفاده نکنند به طور ضمنی بر اساس آن مفاهیم عمل می‌کنند.

حمله به این روش شناسی متداول است؛ ولی فقط یک حمله واقعاً مخرب بوده و آن حملة جی. تینتنر[11] است.[12] وی معتقد است که در صورت وجود عدم اطمینان، حداکثرسازی سود بی‌مسماست. عدم اطمینان لااقل از دو منبع نشأت می‌گیرد: آینده‌نگری ناقص و ناتوانی انسان در حل مسائل پیچیده‌ای که مشتمل بر انبوهی از متغیرهاست (حتی زمانی که نقطة بهینه قابل تعریف باشد). شیوة اثبات تینتنر ساده است. بر اساس تعریف، در شرایط عدم اطمینان، هر کنشی (عملی) که امکان انتخاب شدن دارد با توزیعی از ستاده‌های بالقوه تعریف می‌شود، نه با یک ستادة منحصر به فرد. یک پیامد ضمنی عدم اطمینان، همپوشانی توزیعها (ی مربوط به ستاده‌های بالقوه) است.[13] باید بر این نکته تأکید شود که هر کنشِ ممکن دارای توزیعی از ستاده‌های بالقوه است. اما در صورت تحقق کنش تنها یکی از آن ستاده‌های بالقوه مشاهده خواهد شد و این ستاده را نمی‌توان از قبل پیش‌بینی کرد. در نتیجه، محتوای تصمیم‌گیری ما تغییر می‌کند. ما باید از میان کنشهای مختلف کنشی را برگزینیم که توزیع ستاده‌های بالقوه‌اش مرجح باشد. یعنی باید کنشی را انتخاب کنیم که توزیعش بهینه باشد؛ زیرا چیزی تحت عنوان توزیع حداکثرساز[14] وجود ندارد.

برای مثال فرض کنید که دو انتخاب داریم که هر یک با توزیع ذهنی ستاده‌های بالقوه‌اش مشخص می‌شود. فرض کنید که یکی میانگین بالاتر و در عین حال گسترة نتایج (ستاده‌های) وسیعتری دارد، به نحوی که سود یا زیان احتمالی آن بزرگتر است و دیگری میانگین کوچکتر و در عین حال گسترة نتایج محدودتری دارد. حال، کدام یک از این دو حداکثر است؟ این پرسش، پرسشی است بی‌مسما؛ ولی پرسش از توزیع بهینه بی‌مسما نیست. در صورت وجود عدم اطمینان ـ که یک شرط ضروری برای وجود سود است ـ هیچ معیار معناداری برای انتخاب تصمیمی که «سود را حداکثر می‌کند» وجود ندارد. معیار سود حداکثر برای انتخاب کنشی که ستادة آن نسبت به ستادة سایر کنشها سود بیشتری ایجاد می‌کند مبنای معناداری نیست؛ مگر اینکه فرض شود توزیعهای ستاده‌های بالقوه همپوشان نیست. باید خاطرنشان کرد که معناداری «سود حداکثر»[15] (که ناظر بر ستادة تحقق یافته‌ای است که با توجه به کنشهای موجود، بزرگترین ستاده‌ای است که امکان تحقق داشت.) با معنادار نبودن «حداکثرسازی سود»[16] (که معیاری است برای انتخاب از میان کنشهایی که ستاده‌های بالقوة آنها تنها به صورت یک توزیع قابل توصیف است، نه به صورت یک مقدار منحصر به فرد) سازگار است.

از این مشکل اساسی با استفاده از یک تابع ترجیحات، به عنوان معیاری برای انتخاب مرجح‌ترین توزیع از ستاده‌های بالقوه اجتناب شده است، ولی جستجو برای یک معیار عقلانیت و انتخاب ]عقلایی[ برحسب توابع ترجیحات هنوز ادامه دارد. برای مثال، استفاده از میانگین یا امید ریاضی، با عدم توجه به واریانس توزیع، مسأله عدم اطمینان را مصادرة به مطلوب می‌کند، در حالی که یک «معادل اطمینان بخش»[17] پاسخ را مفروض تلقی می‌کند. تنها راهی که می‌تواند «حداکثر سازی سود» را یک کنش (عمل) معنادار کند این است که مدل را در شرایط اطمینان طراحی کنیم. در این صورت، مسأله‌ای که باید پاسخ داده شود این است که مدلی که با فرض اطمینان طراحی شده است چقدر قدرت پیش‌بینی و تبیین دارد.[18]

3. معیار موفقیت نتایج است نه انگیزه‌ها

روش دیگری وجود دارد که به تصمیمها و معیارهایی که سیستم اقتصادی دیکته می‌کند، نسبت به تصمیمها و معیارهایی که افراد درون سیستم به اجرا می‌گذارند، اهمیت بیشتری می‌دهد. با فاصله گرفتن از درختان (یعنی با فاصله گرفتن از محاسبات بهینه‌یابیِ واحدهای فردی) بهتر می‌توان جنگل نیروهای غیرشخصی بازار را درک کرد.[19] این رویکرد توجه‌ها را معطوف به روابط متقابل محیط زیست و گونه‌های رایج رفتار اقتصادی می‌کند که از فرآیند انتخاب طبیعی اقتصادی ظاهر شده است. با وجود این، این رویکرد متضمن این معنا نیست که آینده‌نگری و کنش فردی ماهیت وضع جاری امور را متأثر نمی‌کند.

در یک سیستم اقتصادی تحقق سود معیاری است که بر اساس آن بنگاههای موفق و بقایابنده انتخاب می‌شوند. در ایالات متحده این معیار تصمیم‌گیری عمدتاً توسط سیستم غیر شخصی بازار به اجرا گذاشته می‌شود و ممکن است کاملاً مستقل از فرآیندهای تصمیم‌گیری واحدهای فردی، تنوع انگیزه‌ها و توانایی‌های ناسازگار افراد و حتی آگاهی آنها از این معیار باشد. دلیل مسأله ساده است. سود تحقق یافتة مثبت (نه سود ماکزیمم) علامت موفقیت و زیستمندی است. اهمیتی ندارد که این موفقیت از طریق کدام فرآیند استدلال یا بر اساس چه انگیزه‌ای حاصل شده باشد. این واقعیت که آن موفقیت تجربه شده است کفایت می‌کند. سیستم  اقتصادی بر اساس این معیار، بقا یابنده را انتخاب می‌کند. آنهایی که سود مثبت کسب می‌کنند بقا می‌یابند و آنهایی که زیان می‌کنند نابود می‌شوند.

الزام به تحقق سود مثبت از رهگذر کارایی نسبی، نسبت به معیار «سود حداکثر شده» که متأسفانه با هم خلط شده‌‌اند، یک معیار و الزام ضعیفتر است. سود مثبت به کسانی تعلق می‌گیرد که نسبت به رقبای بالفعل خود بهترند، فارغ از اینکه رقبا جاهل، آگاه، با مهارت و مانند آن باشند. معیار اصلی، وضع کلی فرد نسبت به رقبای بالفعل است، نه وضع فرد نسبت به رقبای کاملِ فرضی. مشابه یک مسابقه دو، جایزه به کسی تعلق می‌گیرد که به طور نسبی سریعترین است، حتی اگر تمام رقبا کاهل باشند. حتی در جهانِ مردان احمق نیز سود وجود دارد. همچنین، هرچه عدم اطمینان بیشتر باشد، امکان تعلق سود به افراد ریسک‌پذیر و خوش شانس بیش از امکان تعلق آن به افراد منطقی، دقیق و متکی بر واقعیت‌ها است.

این تعبیر دو ایده را پیشنهاد می‌دهد. اول اینکه موفقیت (بقا) همراه با برتری نسبی است؛ و دوم اینکه این تعبیر ایجاب نمی‌کند که انگیزه‌ها درست و شایسته باشد بلکه بر برتری نتایج در شرایط تصادفی و پیش‌بینی نشده تأکید دارد. از میان همة رقبا، آنهایی برای بقا «انتخاب» خواهند شد که از قضا برای آزمون و انتخاب شدن توسط سیستم اقتصادی مناسبترین شرایط را داشته باشند. اینکه این رویکرد چگونه می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد و اینکه افراد چگونه از روی اتفاق برای آزمون بازار شرایط مناسب را عرضه می‌کنند، مسائلی است که به ترتیب مورد بررسی قرار خواهد گرفت.[20]

4. اتفاق یا شانس یک راه کسب موفقیت است

صِرف اتفاق در تعیین اینکه چه موقعیتی انتخاب می‌شود و همچنین در تعیین تناسب یا زیستمندی آن یک مؤلفة اساسی است. در این رابطه، مؤلفة دوم، توانایی فرد برای منطبق نمودن خودش با موقعیت مناسب است. برای بررسی شفافترِ نقش شانس و تطبیق آگاهانه، عجالتاً تطبیق ارادی را به طور کامل از بحث کنار می‌گذاریم. به عبارت دیگر، عقلانیت، انگیزه و آینده‌نگری فردی به طور موقتی کنار گذاشته می‌شود تا متمرکز شویم بر توانایی محیط در انتخاب بقا یابنده‌های مناسب، حتی در غیاب هرگونه رفتار تطبیقی. این کار به وضوح غیرواقع‌بینانه است، ولی با وجود این، تضعیف رابطة میان معیار بقای پسینی[21] و نقش تصمیمهای تطبیقی فرد[22]، رویکرد تشریحی مفیدی است. همچنین، این رویکرد در ارزیابی نقش بخت و اقبال در عملیات سیستم اقتصادی ما مفید است.

ابتدا به ساده‌ترین نوع تطور زیستی توجه کنید. گیاهان در قسمت آفتاب‌گیر ساختمان رشد می‌کنند. این رشد به این علت نیست که آنها با آگاهی از اینکه شرایط قسمت آفتاب‌گیر ساختمان بهینه یا بهتر است، «خواسته‌اند» که آنجا باشند. علت رشد گیاهان در قسمت آفتاب‌گیر ساختمان آن است که برگ با دریافت آفتاب، سریعتر رشد می‌کند و سیستم تغذیه‌اش قویتر می‌شود. به طور مشابه، حیواناتی که ویژگیها و عادتهایشان تناسب بیشتری با شرایط موجود دارد، توان زیستی بیشتری دارند و احتمال بقایشان بیش از سایر حیوانات است. حیوانات (ارگانیزمهایی) که از همان طبقه‌اند ولی با تناسب کمتری عمل می‌کنند، احتمال بقای کمتری دارند و بقا را مشکل می‌یابند. ممکن است به نظر برسد کسانی بقا یافته‌اند که خودشان را با محیط تطبیق داده‌اند، در حالی که ممکن است حقیقت آن باشد که محیط آنها را انتخاب کرده است. ممکن است فردِ با انگیزه‌ای وجود نداشته باشد که خود را تطبیق دهد، و در عوض ممکن است که فقط انتخاب محیطی عمل کند.

یک مثال مفید ولی غیرواقعی که بر اساس آن افراد بدون هرگونه آینده‌نگری عمل می‌کنند، می‌تواند نوع تجزیه و تحلیلهایی را که در دسترس اقتصاددانان است بفهماند و توانایی سیستم را در «هدایت» منابع نشان دهد. علی‌رغم جهل افراد، فرض کنید هزاران مسافر از شیکاگو خارج می‌شوند و مسیر خود را به طور کاملاً تصادفی و بدون آینده‌نگری انتخاب می‌کنند و تنها «اقتصاددان» ما می‌داند که فقط در یک مسیر سوخت وجود دارد. او می‌تواند با قاطعیت بگوید که تنها مسافرانی به سفر خود ادامه خواهند داد که از آن مسیر حرکت کنند؛ و آنهایی که در مسیرهای دیگر هستند به زودی ذخیرة سوختشان تمام خواهد شد و از حرکت باز خواهند ایستاد. همة مسافران مسیر خود را به طور تصادفی انتخاب کرده‌اند، ولی ممکن است ما مسافرانی را که خوش ‌شانس بوده‌اند و از قضا مسیر درست را انتخاب کرده‌اند، عاقل، کارآمد، آینده‌نگر و مانند آن بنامیم. البته ما آنها را خوش‌شانس در نظر می‌گیریم. اگر هم‌اکنون جایگاه سوخت به مسیر جدید انتقال یابد، بعضی از مسافران که بیشتر بد شانس بودند می‌توانند به سفر خود ادامه دهند، و الگوی سفر جدیدی مشاهده خواهد شد، اگرچه هیچ یک از مسافران مسیر ویژة خود را تغییر نداده است. با تغییر محیط مسیری که امکان ادامه حرکت می‌دهد تغییر می‌کند. آنچه مورد نیاز است مجموعه‌ای از مسافران متنوع و ریسک‌پذیر (قابل انتخاب) است. مسیر درست سفر تثبیت خواهد شد. با تغییر شرایط (محیط اقتصادی)، تحلیلگر (اقتصاددان) می‌تواند مشارکت کنندگان (بنگاههای) نوعی را که موفق خواهند شد، انتخاب کند؛ همچنین، ممکن است اقتصاددان بتواند مساعدترین (پراحتمال‌ترین) شرایط بقا را تشخیص دهد.[23]

5. اتفاق به معنای تخصیص منابع هدایت نشده و تصادفی نیست

طرح این دو مثال به این منظور نیست که تمام تحلیل را بر مدلهای انتخابی بنا کنیم که تحت سلطة اتفاق هستند. بلکه آن دو مثال، بر این مسأله دلالت دارند که رفتار تصادفی فردی و جمعی به خودی خود به معنای پوچ بودن نظریه (اقتصادی) و ناتوانی آن در خلق پیش‌بینیها و توضیحهای قابل اتکا نیست. همچنین، رفتار تصادفی متضمن این معنا نیست که جهان فاقد نظم و جهت‌گیری آشکار است. با وجود این، ممکن است استدلال شود که واقعیتهای زندگی حکایت از آن دارند که اتفاق، و اصل انتخاب در سیستم اقتصادی نقش اساسی هم ندارند. برای مثال، به نظر می‌رسد اندازه‌های متمایز بنگاهها و طول عمر آنها، و ثروت موروثی می‌تواند سند قابل اتکایی از رفتار غیرتصادفی و مبتنی بر انگیزه و آینده‌نگری فکریِ سازگار باشد. برای تشریح اینکه موفقیت سازگار را نمی‌توان شاهد محکمه پسندی از شانس محض تلقی کرد، از مدل شانس و اتفاق بُرِل[24]، ریاضی‌دان فرانسوی، استفاده شده است.

فرض کنید که دو میلیون نفر از اهالی پاریس دوبه‌دو جدا شده‌اند و در قالب یک بازی جفت شدن بنا شده است که سکه پرتاب کنند. هر زوج تا زمانی به بازی خود ادامه می‌دهد که فرد برنده در اولین پرتاب سکه، در دورهای بعد بازیِ پرتاب سکه امتیازش با بازیکن دیگر برابر شود. اگر فرض کنید در هر روز هشت ساعت بازی انجام شود و در هر ثانیه یک سکه پرتاب شود، در انتهای سال دهم هنوز به طور متوسط حدود صد زوجِ جفت نشده وجود خواهد داشت؛ و اگر بازیکنان بازی را به وارث خود منتقل کنند، در انتهای سال صدم هنوز یک دوجین از بازیکنان یا بیشتر، در حال بازی خواهند بود! دلالتهای این طرح نظری آشکار است. فرض کنید بعضی از کسب و کارها برای یک صد سال فعالیت کرده‌اند. آیا کسی می‌تواند نقش شانس و اتفاق را به عنوان عصارة عواملی که بقای بلند مدت مؤسسه را ایجاد می‌کنند نادیده بگیرد؟ تا زمانی که تعداد مشارکت کنندگان اولیه شناخته نشود هیچ قضاوتی نمی‌توان در این باره کرد؛ و حتی باید اندازه، ریسک و تکرار هر معاهده نیز مشخص باشد. از مثال بُرل می‌توان خطر این نتیجه‌گیری را متوجه شد که در جهان واقعی بنگاههای پرعمر بسیار زیادی وجود دارد که شانس نقش زیادی در بقای آنها داشته است. در مقابل می‌توان بر این نکته تأکید کرد که بنگاههای بسیار کمی با شانس و اتفاق بقا یافته‌اند!

فرضیه شانس و اتفاق دو مسأله ایجاد کرده است. از یک سو راههایی واقعی وجود دارد که بر اساس آن کسر مهمی از رفتار و فعالیت اقتصادی تحت تأثیر قرار می‌گیرد. از سوی دیگر، روشهای تجزیه و تحلیلی وجود دارد که اقتصاددانان برای پیش‌بینی و تشخیص می‌توانند از آنها استفاده کنند. پیش از اینکه مدل حدی شانس با وارد کردن رفتار تطبیقی جرح و تعدیل شود، برای روشن کردن غنایی که واقعاً در عنصر شانس و اتفاق نهفته است، بعضی از اشارات و دلالتهای ضمنی داخل کردن مؤلفة شانس در مدل بسط داده می‌شود. اول اینکه، حتی اگر همة افراد به شیوه‌ای دیمی و بدون انگیزه عمل کنند باز هم امکان دارد تنوع کنشها به قدری زیاد باشد که نتیجة جمعی کنشهای فردی شامل کنشهایی شود که (در معنای آینده‌نگری کامل) بهترین کنش باشد. برای مثال، در یک مسابقة اسب دوانی که در آن به تعداد کافی شرط‌بند وجود داشته باشد که به طور کاملاً تصادفی شرط‌بندی کنند، فردی در هر هشت مسابقه برنده خواهد شد. از این رو، رفتار تصادفی فردی احتمال مشاهدة تصمیمات «مناسب»[25] را حذف نمی‌کند.[26]

دوم اینکه (برعکس حالت اول) اگر رفتار فردی منطبق با نوعی آینده‌نگری و بر اساس انگیزه باشد لزوماً متضمن این معنا نیست که الگوی رفتاری جمعیِ حاصل از آن متفاوت از مجموع کنشهای متنوع فردی است که انتخابی تصادفی از کنشها می‌باشد. وقتی عدم اطمینان وجود دارد قضاوتها و نظر مردم، حتی زمانی که مبتنی بر بهترین شواهد موجود است، متفاوت از یکدیگر خواهد بود. ممکن است هیچ یک از افراد انتخابش را با پرتاب سکه انجام ندهد؛ با وجود این امکان دارد مجموع کلی کنشهای کل گروه افراد دخیل متمایز از زمانی نباشد که کنشهای فردی به صورت تصادفی انتخاب شده است.[27]

خوشبختانه نکته سوم این است که مدل مبتنی بر شانس به این معنا نیست که یک اقتصاددان نمی‌تواند پیش‌بینی کند یا توضیح دهد یا تشخیص دهد. اقتصاددان با کسب دانش در مورد استلزامات تحقق یافتة بقا در یک اقتصاد و با مقایسة شرایط بدیل، می‌تواند بگوید چه نوع بنگاهها یا رفتارهایی نسبت به سایر انواع ممکن بنگاهها و رفتارها زیستمندتر است، حتی اگر خود بنگاهها این شرایط را ندانند و حتی اگر پس از حصول اطلاع تلاش کنند با تغییر موقعیت خود، خود را با شرایط وفق دهند. برای قدرت پیش‌بینی، شرایط زیر کافی است: همة بنگاهها کمی از یکدیگر متفاوت باشند، به نحوی که در موقعیت محیطی جدید بنگاههایی که شرایط درونی ثابتشان به موقعیت بهینه ولی ناشناخته جدید نزدیکتر باشد احتمال بقا و رشد بیشتری داشته باشند. آنها نسبت به سایر بنگاهها رشد خواهند کرد و گونة غالب خواهند شد؛ زیرا ممکن است شرایط بقا ویژگیهای مشاهده شدة مجموعة بقا یافته‌ها را به یکی از دو طریق زیر به سمت ویژگیهای بهینه غیرقابل شناسایی سوق دهد: 1. از طریق سعی مکرر بنگاهها، یا
2. بقای آنهایی که از قضا نزدیک بهینه‌ای قرار گرفته‌اند که پس از فرآیند، مشخص و معین شده است. اگر این شرایط جدید «خیلی طول بکشد» بنگاههای مسلط متفاوت از بنگاههایی خواهند شد که تحت شرایط دیگری ظهور داشتند یا ظهور می‌یافتند. حتی اگر نتوان شرایط محیط را پیش‌بینی کرد، اقتصاددان می‌تواند با در نظر گرفتن موقعیتهای بالقوة بدیل، گونه‌های رفتاری را از نظر احتمال زیستمندی یا انتخاب محیطی مقایسه کند. اگر وظیفة اقتصاددان به جای پیش‌بینی توضیح نتایج گذشته باشد، او می‌تواند ویژگیهایی را تشخیص دهد که در تسهیل بقا اهمیت اساسی دارند، حتی اگر افراد دخیل از آنها آگاهی نداشته باشند.[28]

چهارم اینکه در پاراگراف بالا مبانی پیش‌بینی تشریح شد. با این حال، لازم است ویژگیهای آن تصریح شود. ادعای پیش‌بینی این نیست که بنگاهها یا حتی یک بنگاه ویژگیهای خود را تغییر می‌دهد. بلکه ادعا این است که ویژگیهای مجموعة جدید بنگاهها یا احتمالاً مجموعه‌ای از بنگاههای جدید تغییر خواهد کرد. این ویژگیها می‌تواند به وسیلة یک «بنگاه نماینده»[29] مشخص شود. بنگاه نماینده صرفاً یک مفهوم آماری است. برداری از میانگینها است که هر مؤلفة آن یکی از چندین ویژگی جمعیت بنگاهها را مشخص می‌کند. یک «بنگاه نماینده» در مورد تک تک تولید کننده‌ها مصداق ندارد. بلکه مجموعه‌ای از آماره‌ها است که مشخصه‌های «نمایی»[30] مختلف جمعیت را خلاصه می‌کند. البته، این کار استفاده‌ای هدفمند از «بنگاه نماینده» مارشال است.

پنجمین و آخرین دلالت این رویکرد حدی این است: تحقیق تجربی از طریق روشهای پرسشنامه‌ای که تاکنون استفاده شده است، قابلیت ارزیابی اعتبار تحلیلهای بهره‌وری نهایی را ندارد. حتی اگر عدم اطمینانِ «حداکثرسازی سود» را حذف کند و تغییرات قیمت و فناوری اثر جهت بخش آگاهانه‌ای بر بنگاهها نداشته باشد، باز هم تحلیل فوق معتبر است؛ زیرا تحلیل تقاضا و بهره‌وری در ارزیابی زیستمندی نسبی ضروری است. برای مثال فرض کنید در تلاش برای پیش‌بینی آثار نرخهای دستمزد حقیقی بالاتر معلوم شود که همة صاحبان کسب و کار می‌گویند که آنها نیروی کار خود را تعدیل نمی‌کنند. با وجود این، بنگاههایی که نسبت نیروی کار به سرمایه آنها کمتر است به طور نسبی هزینه‌های کمتری خواهند داشت و به همان نسبت احتمال بقای بالاتری خواهند داشت. نیروی بقای رقابتی، با حذف بنگاههای پرهزینه‌تر، باعث می‌شود بنگاههایی باقی بمانند که نسبت نیروی کار به دستمزد آنها، به متوسطِ نسبت جدید نیروی کار به دستمزد نزدیکتر باشد. نکتة اصلی این است که انگیزه و آینده‌نگری فردی اگرچه کافی است ولی لازم نیست. البته در اینجا استدلال نشده است که انگیزه و آینده‌نگری فردی وجود ندارد. تمام چیزی که برای اقتصاددانان لازم است اولاً آگاهی خود آنها از شرایط بقا و معیارهای سیستم اقتصادی است و ثانیاً وجود گروهی از افراد دخیل است که هر کدام ترکیبها و سازمانهای متفاوتی را برای انتخاب سیستم و پذیرفته شدن توسط آن عرضه کنند. هر دوی این شرایط ارضا شده است.[31]

به عنوان یک نتیجه، با روش پیشنهادی این مقاله، تنها روش استفاده از ابزارها و مفاهیم اقتصادی متأثر می‌شود، نه مفید بودن آنها. در واقع، اگر با ظاهرفریبی فرض نشود که ابزارها و مفاهیم اقتصادی ضرورتاً قرین و وابسته به آینده‌نگری و تطبیقهای فردی است، این ابزارها و مفاهیم بسیار قدرتمندتر خواهند شد.

6. تعدیل رفتار فردی از طریق تقلید[32] و سعی و خطا

اجازه دهید مجدداً خاطرنشان کنم که مدل حدی فوق به این منظور طراحی شده بود که در یک قالب محض تنها یک مؤلفة رویکرد پیشنهادی مقاله را مطرح کند. استدلال این نیست که در واقعیت هیچگونه رفتار آینده‌نگر و هدفمندی وجود ندارد. برای اضافه کردن این مؤلفة واقع‌بینانه به مدل (یعنی تعدیل رفتار فردی بر اساس آینده‌نگری و هدفمندی)، مدل عددی قبلی توسعه داده شده است. ما هیچ جزئی از آن را رها نکرده‌ایم یا سعی نکرده‌ایم در تلاشی عبث آن مدل را در مدل حدی دیگری که مبتنی بر آینده‌نگری کامل و «حداکثر سازی سود» است ادغام نماییم.

با اینکه اهداف متعدد و متضادی فعالیت اقتصادی را پیش می‌راند، در اینجا بهتر است توجه خود را تنها به یک هدف ویژه (سود مثبت تحقق یافته به عنوان شرط کافی) معطوف کنیم. هیچ دلالت و کاربردی از ]فرض[ «حداکثرسازی سود» مطمح نظر نیست و این تفاوت اهمیت اساسی دارد. اگرچه «حداکثرسازی سود» در صورتی که قابل تعریف باشد هدف بسیار جدی‌تری است، سود مثبت تحقق یافته تنها شرط لازم بقا و موفقیت است. با این استدلال که در صورت وجود رقابت کامل هر دوی آن اهداف تبدیل به یک چیز می‌شوند، با یک فرض بسیار نامطلوب تفاوت مهمی را از میان برداشته‌ایم. تعقیب سود، و نه یک موقعیت کامل فرضی غیرقابل تعقیب، هدف مرتبطی است که تأمین آن به وسیلة بقا پاداش داده می‌شود. متأسفانه، حتی این هدف تقریبی نیز بسیار هدف بزرگی است. نداشتن دانش کامل راجع به گذشته و عدم آگاهی کامل راجع به وضع موجود باعث عدم آینده‌نگری کامل می‌شود و سبب می‌شود ما به کنش سودآور رهنمون نشویم. حتی برای این هدف محدود شده‌تر نیز، آثار نافذ عدم اطمینان مانع از شناسایی کنشهایی می‌شود که تصور می‌شود برای دستیابی به سود بهینه است. از این رو، در قسمتهای ذیل دو شکل از رفتار آگاهانه تطبیقی مورد تأکید قرار می‌گیرد.

اول اینکه هرگاه بنگاههای موفق مشاهده می‌شوند، مؤلفه‌های مشترک مربوط به موفقیتهای مشاهده شده به موفقیت منضم می‌شود و توسط سایرین که به دنبال سود یا موفقیتند نسخه‌برداری می‌شود. «هیچ چیزی مثل موفقیت موفق نمی‌شود.»[33] از این رو، قواعد رفتاری ساده و قابل تقلید مورد توجه قرار می‌گیرد. چیزی که در حالتهای دیگر صرفاً قواعد رفتاری غیرعقلاییِ ]تحلیلهای[ متعارف ارتدوکس به نظر می‌رسید، حالا معلوم می‌شود که در طبقه‌بندی تقلیدهای انجام شده از موفقیتهای مشاهده شده جای می‌گیرد (رفتارهایی نظیر شیوة «متعارف» قیمت‌گذاری مارک‌آپ[34] (هزینه متوسط به علاوة درصدی سود)، «پیروی» قیمتی، حسابداری «ارتدکس» و نسبتهای عملیاتی، سیاستهای تبلیغاتی «مناسب» و مانند آن). یک نوع الگوی رفتاری که به طور متعارف مورد استفاده قرار می‌گیرد، با اصول موضوعه تحلیلهای ]اقتصادی[ مورد استفاده سازگار است، حتی اگر دلیل یا توجیه آداب و رسوم متعارف نباشد.[35]

عوامل بسیاری سبب می‌شود که فرد برای تقلید از الگوهای عملی قابل مشاهده در موفقیتهای قبلی تشویق شود. (1) فقدان یک معیار قابل تشخیص برای تصمیم‌گیری،
(2) تغییر‌پذیری محیط زیست، (3) تعدد عواملی که نیاز به توجه و انتخاب دارند، (4) عدم اطمینانی که در مورد همة این عوامل و ستاده‌ها وجود دارد، (5) آگاهی از اینکه برتری نسبت به رقبا اهمیت دارد و (6) عدم دسترسی به یک فرآیند سعی و خطا که به سمت یک موقعیت بهینه همگرا شود.

علاوه بر این، تقلید باعث رفع ضرورت تصمیم‌سازیهای واقعی و نوآوریهای آگاهانه‌ای می‌شود که اگر غلط باشد نابخشودنی و غیرقابل گذشت است. متأسفانه، اغلب شکست یا موفقیت نشان می‌دهد که با تغییر شرایط تمایلی برای ترک قواعد ایجاد می‌شود. در این صورت، چیزی که مانع رهایی از قواعد می‌باشد نه تنها رفتار تقلیدی است، بلکه تمایل به رها کردن آنها در شرایط و زمان «صحیح» است. آنهایی که متفاوت و موفقند تبدیل به نوآور می‌شوند، در حالی که آنهایی که شکست می‌‌خورند ناقضین بی‌ملاحظة قواعد آزمون شده و درست هستند. با اینکه می‌توان تناسب مطلق این قواعد را انکار کرد، نمی‌توان نسبت به وجود یک اصرار نیرومند برای خلق عرف و قواعد (بر اساس موفقیتهای مشاهده شده) و تمایل برای استفاده از آنها در نشان دادن کنش و همچنین توجیه منطقی واکنشها شک کرد. اگر انبوهی از کنشهای آزمون نشده دیگر وجود داشته باشد که امکان موفقتر بودن آنها وجود داشته است، برای آنهایی که شکست خورده‌اند و حتی آنهایی که «موفقیت کامل» را از دست داده‌اند مایة تأسف است.

در تقلید حتی نوآوری هم مطمح نظر قرار گرفته است. با اینکه مطمئناً کسانی وجود دارند که آگاهانه نوآوری می‌کنند، کسانی هم وجود دارند که در تلاشهای ناقصشان برای تقلید از دیگران، به طور ناخودآگاه نوآوری کنند. آنها نادانسته به بعضی ویژگیهای منحصر به فرد غیرمنتظره و غیر معهود دست می‌یابند که در شرایط فعلی زمینه‌ساز موفقیت است. دیگران نیز به نوبة خود تلاش می‌کنند از این ویژگی منحصر به فرد تقلید کنند. به این ترتیب، فرآیند تقلید ـ نوآوری تداوم می‌یابد. به این صورت نوآوری خود اتکا می‌شود و قابل توجه‌ترین جنبة آن برجسته شدن و رهبر شدن غیرعمدی است.

نوع دوم رفتار تطبیقی آگاهانه «سعی و خطا»[36] است. سعی و خطا به همراه «حداکثر سازی سود» استفاده شده است. با سعی کردن، و موفقیت یا شکست متعاقب آن، کنشهای مناسبتر انتخاب می‌شود و بنابر فرض این فرآیند در حد به سمت تعادل «حداکثر سازی سود» همگرا می‌شود. متأسفانه، برای همگرا شدن فرآیند سعی و خطا، حداقل تأمین دو شرط ضرورت دارد، حتی اگر یک وضع تعادلی را به عنوان یک حد قابل قبول بپذیریم. شرط اول این است که باید بتوان هر سعی را در قالب موفقیت یا شکست طبقه‌بندی کرد. موقعیتی که ایجاد می‌شود باید با نتیجة سایر کنشهای بالقوه قابل مقایسه باشد. در یک محیط ایستا، اگر کسی وضع خود را نسبت به قبل بهبود بخشد آنگاه معلوم می‌شود که کنش او نسبت به قبل بهتر است و بنابر فرض این فرآیند می‌تواند به طور تدریجی به سمت یک بهینه موضعی پیش برود. در اینجا طرح یک قیاس بجاست. ملخ نزدیک‌بینی که بر روی توده‌ای از سنگ‌ها قرار دارد می‌تواند به بالای یک تخته سنگ خاص بجهد. ولی هیچ ضمانتی وجود ندارد که او بتواند به بالای توده هم برسد. زیرا ممکن است مدتی نزول کند یا بجهد روی یک تخته سنگ جدید. از اینرو، شرط دوم همگرایی از طریق سعی و خطا، صعود پیوسته به سمت بهینة بهینه‌ها[37] است، بدون نزول کردن در میانة راه. اینکه تصمیمها و کنشها در زندگی اقتصادی این دو شرط را تأمین می‌کند یا نه در اینجا قابل اثبات یا رد نیست، ولی شواهد موجود به شدت علیه این شرایط است.

شرایط همگرایی ذکر شده در مورد یک محیطِ در حال تغییر قابل کاربرد نیست؛ زیرا به هیچ وجه نمی‌توان نتایج کنشهای مختلف را به شکل محسوسی مقایسه کرد. در صورت تغییرپذیری محیط، قابلیت مقایسه موقعیتهای به وجود آمده از بین می‌رود. در نتیجه، معیار خوبیِ کنش، بی‌مسما می‌شود مگر در صورتی که به شکل نسبی تعریف شود. همچنین امکان نیل فرد به سمت یک فعالیت بهینه از طریق فرآیند سعی و خطا از بین می‌رود. ]به این ترتیب[ سعی و خطا تبدیل می‌شود به بقا یا مرگ، و نمی‌تواند مبنایی باشد برای روش گرایش فرد به سمت یک وضع بهینه یا «ماکزیمم». موفقیت را سیستم اقتصادی از طریق فرآیند شلیک نامحدود کشف می‌کند و نه فرد از طریق جستجوی همگرا شونده.

به طور کلی، عدم اطمینان دلیلی است عالی برای تقلید از موفقیت مشاهده شده. به طور مشابه، ]عدم اطمینان[ شباهت بقا یافته‌ها را نیز توضیح می‌دهد؛ بقا یافته‌هایی که از یک سیستم رقابتی، انتخابی و تطوری ظهور یافته‌اند؛ سیستمی که در آن معیار بقای کنشگران مستقل از انگیزه‌های فردی است. رفتار تطبیقی از طریق تقلید و نوآوریهای پرخطر مدل را گسترش می‌دهد. تقلید ناقص نیز فرصتی برای نوآوری ایجاد می‌کند و معیار بقای اقتصاد موفق را تعیین می‌کند و ]منشأ این تعیین موفقیت[ ممکن است وجود کسانی باشد که به طور ناقص تقلید می‌کنند. نوآوری از طریق کنشهای عمدی و آگاهانه نیز ایجاد می‌شود. انگیزه نهایی هر چیزی می‌تواند باشد. زیرا کنش (عمل) اساسی به امید موفقیتهای بزرگ یا اجتناب از شکستهای قریب الوقوع می‌شود.

همة استدلالهایی که مطرح شد ناظر بر این معناست که سیستم اقتصادی کار خود را انجام می‌دهد و تحلیلهای اقتصادی پابرجاست، فارغ از اینکه کنشگران فردی دخیل در سیستم اقتصادی چه رفتاری از خود بروز دهند (تقلیدی، پرخطر، نوآورانه و یا سعی و خطای تطبیقی). اغلب ابزارها و مفاهیم متعارف اقتصادی هنوز مفید است، اگرچه این نتیجه در چارچوب تحلیلی کاملاً متفاوتی حاصل شد؛ چارچوبی که بسیار شبیه نظریه تطور زیستی است. معادل اقتصادی وراثت ژنتیکی، جهش و انتخاب طبیعی[38]، تقلید، نوآوری و سود مثبت[39] است.

7. جمع‌بندی و نتیجه‌گیری

می‌خواهم بحث را با ارجاع مختصری به دلالتهای بحث و فرضیه‌های برآمده از آن خاتمه دهم.

 الگوهای رفتاری و سازمانی قابل مشاهده را می‌توان با استفاده از احتمال نسبی موفقیت یا زیستمندی آنها پیش‌بینی کرد؛ البته اگر به محک آزمایش گزارده شوند. رواج مشاهده شدة یک نوع رفتار، هم به احتمال زیستمندی آن بستگی دارد و هم به احتمال اینکه رفتارهای متنوعی برای آزموده شدن و انتخاب در سیستم اقتصادی عرضه شود. یکی از اینها احتمال ظهور نوع معینی از سازمان است (جهش) و دیگری احتمال بقا یا زیستمندی آن پس از ظهور است (انتخاب طبیعی). برای اعتقاد به این که این دو احتمال به هم مربوط می‌باشند شواهد زیادی وجود دارد. ولی آیا دلیلی برای پذیرش این نکته وجود دارد که احتمال بالای زیستمندی به معنای احتمال بالای انجام گرفتن یک کنش است، آن طور که در یک سیستم تحلیلی که شامل نوعی «نیروی هدایت شده درونی به سمت کمال است»[40] مستفاد می‌شود؟ اگر این دو احتمال خیلی به هم وابسته نباشد، اقتصاددانان در مورد انواع کنش چه پیش‌بینی‌ای می‌توانند بکنند؟ یک پاسخ در این مقاله پاسخی به این سؤال داده شده است.

با اینکه این نکته صحت دارد که اقتصاددان می‌تواند با مفروض گرفتن شرایط درآمدی و هزینه‌ای خاص، رفتار مبتنی بر حداکثرسازی سود را تعریف کند، آیا ضمانتی وجود دارد که تضمین کند شرایط و نتایجی که به این ترتیب قابل استنتاج است شرایط و نتایج بسیار کامل و مطلقی نیست؟ اگر حداکثرسازی سود (شرایط مطمئن) قابل تحقق نباشد، اعتماد به آثار پیش‌بینی شدة تغییراتی نظیر مالیاتهای بیشتر یا وضع حداقل دستمزد، به این مسأله بستگی پیدا خواهد کرد که ترتیبات از پیش موجود، چقدر به وضع «بهینه» (مطمئن) قبلی قرابت داشته است. چیزی که واقعاً مهم است کنشهای متنوعی است که در عمل انجام می‌شود؛ زیرا از میان این کنشهای واقعی «موفقها» انتخاب می‌شوند نه از میان مجموعه‌ای از کنشهای کامل.[41] اقتصاددان باید بسیار خوش بین باشد که استدلال کند که کنشهایی که در واکنش به تغییرات محیط زیست و تغییرات رضایت خاطر نسبت به وضع جاری امور رخ می‌دهد، در نتیجه انطباق ]آگاهانه با محیط[ یا انتخاب ]محیط[ به سمت کنش بهینه‌ای همگرا می‌شوند که اگر بصیرت و آینده‌نگری کنشگران کامل بود آن کنش باید انتخاب می‌شد.[42]

به طور خلاصه، من ادعا کرده‌ام که اقتصاددان با استفاده از ابزارهای تحلیلی موجود ـ که در تجزیه و تحلیل بنگاه در شرایط مطمئن حاصل شده است ـ می‌تواند پیش‌بینی کند که در واکنش به تغییرات محیط زیستی چه نوع روابط اقتصادی‌ای انتخاب می‌شود یا بقا می‌یابد، حتی اگر خود افراد قادر به تعیین آن روابط نباشند. یعنی، اگر چه افراد دخیل ممکن است وضع درآمدی و هزینه‌ای خود را ندانند، اقتصاددان می‌تواند پیامدهای نرخهای دستمزد بالاتر، مالیاتها، سیاست دولت و ... را پیش‌بینی کند. اقتصاددان مانند زیست‌شناس آثار تغییرات محیط زیست را بر گروه بقا یابندة ارگانیزمهای زنده پیش‌بینی می‌کند؛ اقتصاددان نیازی به این فرض ندارد که همة افراد دخیل از شرایط هزینه و تقاضای خود آگاهند یا بر این اساس عمل می‌کنند. این مفاهیم برای استفادة اقتصاددانان است، نه ضرورتاً برای افراد دخیل که ممکن است ابزارهای تحلیلی یا ابزارهای متعارف دیگری داشته باشند. برای اقتصاددان ابزارهای تحلیلی یا متعارف مورد استفادة افراد دخیل در بازار، به عنوان اطلاع (داده) مورد توجه است، ولی به عنوان روشهای تحلیلی اقتصاد سودمند نیست.

در این مقاله، بدون کنار گذاردن عدم اطمینان، جایگزینی برای منطق حداکثرسازی سود فردی ارائه شده است. باید مراقب بود که استدلالهای این مقاله سوء تعبیر نشود. باید تصریح شود که استدلال مقاله این نیست که در جهان واقع رفتار هدفمند وجود ندارد. همچنین، این تز را تأیید نمی‌کند که کنش واحدهای اقتصادی را نمی‌توان در قالب تحلیلهای نهایی بیان کرد. بلکه، فحوای کلام این است که نقش دقیق و ماهیت رفتار هدفمند، در صورت وجود عدم اطمینان و ناقص بودن اطلاعات، به روشنی درک یا تجزیه و تحلیل نشده است.

این مسأله قابل فهم است که مدل را با فرض عدم اطمینان کامل و رفتار غیرهدفمند آغاز کنیم و بعد عناصری از بصیرت و انگیزش را به آن اضافه کنیم تا بتوانیم یک مدل تحلیلی بسازیم. رویکرد مقابل که بحث خود را با اطمینان و انگیزة منحصر به فرد آغاز می‌کند، باید به محض تشخیص عدم اطمینان و انگیزه‌های پیچیده، اصول اساسی‌اش را رها کند.[43] رویکرد پیشنهادی این مقاله، آگاهانه رویکردی میانه و واقع‌گرایانه است، بدون اینکه قدرت تعمیم آن کاهش یابد. تلقی این رویکرد از عدم اطمینان، اختلال برونزای نابهنجار نیست، آن طور که رویکرد معمول حامی آینده‌نگری دقیق تلقی می‌کند. وجود عدم اطمینان و اطلاعات ناقص بنیان آن نوع تجزیه و تحلیل است که این مقاله پیشنهاد کرده است؛ اهمیت مفهوم طبقه‌ای از تصمیمات «اتفاقی» نیز مبتنی بر عدم اطمینان و اطلاعات ناقص است؛ اینها اجازه می‌دهند وجود اهداف متضاد و متنوع پذیرفته شود؛ همچنین محرک و مبنای منطقی، نوعی رفتار تقلیدی و انطباقی است؛ با وجود این، مبنای پیش‌بینی، تبیین، یا تشخیص را تخریب نمی‌کند. توصیف کلی‌ای که این مدل به دست می‌دهد مبتنی بر کنش بهینة فردی نیست، و در عین حال قادر است این نوع فعالیت (کنش بهینه فردی) را در صورت داشتن توجیه وارد مدل کند. برای فرموله کردن این رویکرد منتظر تلفیق نظریة فرآیندهای استوکاستیک و اقتصاد هستیم. این دو رشته به طور تحسین برانگیزی قابل تلفیق هستند. می‌توان حدس زد که اصلاح پیشنهادی، برای دامنه وسیعی از رویدادها قابل کاربرد، و برای تحقیقات تجربی تلاشی شایسته باشد.[44]   

دکتر مارلو دارای‌ مدرک‌ فوق‌لیسانس‌ مدیریت‌ بازرگانی1‌ از کالج‌ گلدن‌ گیت‌ و درجه‌ دکترا در مطالعات‌ رسانه‌ای‌ از دانشگاه‌نیویورک‌ است‌ و در حال‌ حاضر دروس‌ رسانه‌ الکترونیک‌ و ارتباطات‌ شغلی‌ را در کالج‌ برنارد ام‌ بارچ‌ تدریس‌ می‌کند.

نشریه‌ روابط رسانه‌های‌ خودی‌ در مقاله‌ای‌ در شماره‌ آوریل‌ 1995 خود می‌نویسد:

بنابر یک‌ گزارش‌ "روابط عمومی‌های‌ ایالات‌ متحده‌ آمریکا هر سال‌ معادل‌ 200 هزار اطلاعیه‌ رسمی‌ را باصرف‌ 204 میلیون‌ دلار هزینه‌ به‌ اینجا و آنجا ارسال‌ می‌کنند که‌ غالباً بدون‌ خوانده‌ شدن‌ از سوی‌ خبرنگاران‌ دور ریخته‌ می‌شوند".

در مقاله‌ مذکور به‌ اشتباهات‌ فراوان‌ و اشکالات‌ بسیار در متن‌ و نحوه‌ توزیع‌ اطلاعیه‌های‌ روابط عمومی ها، ازجمله‌ نشانی‌های‌ غلط، ارسال‌ دیرهنگام‌، عنوان‌ اشتباه‌ و ارسال‌ مکرر یک‌ اطلاعیه‌ به‌ یک‌ نشانی‌ اشاره‌ شده‌است‌ که‌ موجب‌ دور انداخته‌ شدن‌ محموله‌ها از سوی‌ دریافت‌کنندگان‌ می‌شود.

"طبق‌ مطالعه‌ انجام‌ شده‌ در سال‌ 1993 در پرت‌ اسموت1     63 درصد از ارتباط گران‌ و بازاریابان‌ حرفه‌ای‌ معتقد به‌ افزایش‌ هزینه‌های‌ اشتباهات‌ روابط عمومی‌ها در پنج‌ سال‌ آینده‌ هستند. در حالی‌ که‌ در سال‌ 1992تنها 29 درصد از ارتباط گران‌ چنین‌ اظهارنظری‌ می‌کردند".

این‌ افزایش‌ هزینه‌ اشتباهات‌، ممکن‌ است‌ گرایش‌ به‌ استفاده‌ از وسایل‌ الکترونیک‌ را که‌ هزینه‌ کمتری‌ دارند،تسریع‌ کند. در حقیقت‌ بسیاری‌ از افراد حرفه‌ای‌ در روابط عمومی‌ خواستار چنین‌ سرعتی‌ به‌ ویژه‌ در گسترش‌استفاده‌ از پست‌ الکترونیک‌ و اینترنت‌ هستند2.

چنین‌ پیشنهادی‌ را جان‌ سی‌ دووراک3 مفسر مباحثه‌گر شناخته‌ شده‌ صنعت‌ کامپیوتر نیز مطرح‌ می‌کند.

دووراک‌ طی‌ نامه‌ای‌ سرگشاده‌ به‌ انجمن‌ روابط عمومی‌های‌ آمریکا، که‌ در خبرنامه‌ای‌ وابسته‌ به‌ کمبریج‌ درآگوست‌ 1994 انتشار یافته‌ است‌، می‌نویسد:

"اکنون‌ زمان‌ مناسبی‌ است‌ که‌ افراد بازاریاب‌، ارتباط گران‌ و مؤسسات‌ تجاری‌ روابط عمومی‌ به‌ پایان‌ یافتن‌قرن‌ بیستم‌ توجه‌ کنند و بپذیرند که‌ برای‌ ادامه‌ تولید ضایعات‌ کاغذ در این‌ شغل‌ توجیهی‌ باقی‌ نمانده‌ است‌".

دووراک‌ ادامه‌ می‌دهد: "من‌ با استفاده‌ از پست‌ الکترونیک‌ همه‌ چیز را حداکثر 5 دقیقه‌ پس‌ از ارسال‌ دریافت‌می‌کنم‌ و زحماتی‌ که‌ برای‌ باز کردن‌ و دسته‌بندی‌ بسته‌های‌ پستی‌ باید کشید نیز در کار نیست‌. به‌ علاوه‌ بااستفاده‌ از پست‌ الکترونیک‌ هر گاه‌ لازم‌ باشد مطلب‌ جدیدی‌ به‌ مطلب‌ قبلی‌ اضافه‌ شود، می‌توان‌ آن‌ را به‌آسانی‌ از حافظه‌ دستگاه‌ بیرون‌ کشید...."

در مقاله‌ دیگری‌ با عنوان‌ "عصر بزرگراه‌ اطلاعات‌" به‌ نقش‌ روزنامه‌نگاران‌ و افراد حرفه‌ای‌ در روابط عمومی‌ اشاره‌ شده‌ است‌. این‌ مقاله‌ گزارشی‌ است‌ از یک‌ میزگرد که‌ در اواخر ژوئن‌ سال‌ 1994 در "B.M.W" درآمریکای‌ شمالی‌ برگزار شده‌ است‌ و برگزارکننده‌ آن‌، مؤسسه‌ روابط عمومی‌ آمستریانگ‌ 1بوده‌ است‌.

هدف‌ اعلام‌ شده‌ این‌ اجلاس‌ ـ جست‌وجوی‌ چگونگی‌ مبادله‌ پیام‌ میان‌ متخصصان‌ روابط عمومی‌ و گزارشگران‌ در آینده‌ ـ بود. یک‌ موافقت‌ عمومی‌ در زمینه‌ فن‌آوری‌های رایانه‌ای‌ نیز در میان‌ حضار وجود داشت‌ وهمه‌ آنها معتقد بودند که‌ امکانات‌ جدید مثل‌ دیسکت ‌نوری‌، پست‌ الکترونیک‌ و سرویس‌های‌ الکترونیک‌ دردسترس‌ نقش‌ عمده‌ای‌ را در برقراری‌ ارتباط مستمر میان‌ متخصصان‌ روابط عمومی‌ و گزارشگران‌ در آینده‌ ایفا خواهند کرد. در عین‌حال‌ به‌ گزارش‌ چمبرز1 از مجله‌ تایمز: "گزارشگران‌ هنوز علاقه‌مند هستند که‌ به‌اطلاعیه‌های‌ مطبوعاتی‌ دسترسی‌ داشته‌ باشند و خبرهای‌ داغ‌ 2را با دورنویس‌ یا تلفن‌ دریافت‌ کنند".

در آغاز دسامبر 1994 انجمن‌ روابط عمومی‌ آمریکا ـ حوزه‌ نیویورک‌ ـ اجلاسی‌ را درباره‌ بزرگراه‌ اطلاعاتی‌ ترتیب‌ داد. برای‌ بیش‌ از 90 متخصص‌ شرکت‌کننده‌ در این‌ اجلاس‌، موضوع‌ اصلی‌ این‌ بود که‌ "چگونه‌ می‌توانیم‌برای‌ پیشبرد اهداف‌ روابط عمومی‌ از سرویس‌های‌ الکترونیک‌ در دسترس‌9 استفاده‌ کنیم‌؟" اما مهم‌تر از این‌هدف‌ و موضوع‌ پیش‌بینی‌ شده‌، مباحثه‌های‌ حاضران‌ بر این‌ نکته‌ متمرکز شد که‌ "چگونه‌ می‌توان‌ از طریق‌ این‌سرویس‌ها میان‌ مشتری‌ (مخاطب‌) و روزنامه‌نگار ارتباط فعال‌ برقرار کرد؟"

به‌ وضوح‌ می‌توان‌ گفت‌ که‌ جهان‌ با ظهور فن‌آوری‌های‌ الکترونیک‌ یک‌ بار دیگر در حال‌ تغییر است‌ و این‌تغییر، نقش‌ متخصصان‌ رسانه‌ها را باز هم‌ حیاتی‌تر خواهد ساخت‌.

دیدگاه‌ها

نظر افرادی‌ که‌ مارلو با آنها صحبت‌ کرده‌، به‌طور کلی‌ چنین‌ است‌:

ـ رسانه‌ الکترونیک‌، مفهوم‌ رایج‌ بازاریابی‌ ـ مخاطب‌ قرار دادن‌ جمع‌ ـ را منسوخ‌ و نوع‌ جدید از بازاریابی‌محکم‌ و مناسب‌ را دنبال‌ می‌کند.

ـ روابط عمومی‌ به‌ گونه‌ای‌ فزاینده‌ در حال‌ گسترش‌ است‌.

ـ نیاز به‌ اطلاعیه‌های‌ مطبوعاتی‌ و ویدیویی‌ به‌ ویژه‌ B-Role در آینده‌ فزونی‌ خواهد یافت‌.

ـ روند شکل‌گیری‌ رسانه‌های‌ تعاملی‌ (دادوستدی‌) در آینده‌ تقویت‌ خواهد شد.

ـ استفاده‌ از کاغذ، با دیجیتالی‌ شدن‌ جهان‌ ارتباطات‌، به‌ حداقل‌ خواهد رسید.

ـ روزنامه‌ها و مجلات‌ به‌طور فزاینده‌ای‌ با شرایط جهان‌ الکترونیک‌ خوی‌ خواهند گرفت‌.

ـ به‌ موازات‌ افزایش‌ تعداد روزنامه‌نگارانی‌ که‌ از سرویس‌های‌ در دسترس‌ استفاده‌ می‌کنند، نیاز مستقیم‌ به‌ تخصص‌ مدیریت‌ روابط عمومی‌ به‌ عنوان‌ یک‌ ضربه‌گیر اطلاعاتی‌ بین‌ سازمان‌ و روزنامه‌نگار منتفی‌ خواهد شد.

ـ با رشد شکل‌گیری‌ مؤسسات‌ مشاوره‌ روابط عمومی‌، اهمیت‌ بخش‌های‌ رسمی‌ روابط عمومی‌ (سازمانی‌) از میان‌ خواهد رفت‌.

ـ کارکنان‌ روابط عمومی‌ آینده‌، با کارکنان‌ روابط عمومی‌های‌ امروز متفاوت‌ خواهند بود.

ـ  روابط عمومی‌ همواره‌ یک‌ شغل‌ ارتباطی‌ بوده‌ و خواهد بود.

مخاطبه‌ گروهی‌ به‌ جای‌ مخاطبه‌ فرد به‌ فرد

در بین‌ نظریه‌پردازان‌ این‌ نظر عمومی‌ وجود دارد که‌ یکی‌ از تأثیرات‌ چشم‌گیر رسانه‌های‌ الکترونیک‌ بر آینده‌ روابط عمومی‌، احساس‌ نیاز فزاینده‌ متخصصان‌ به‌ درک‌ ویژگی‌های‌ این‌ رسانه‌ها به ‌منظور پایان‌ دادن‌ به‌ مخاطبه ‌گروهی‌ و طراحی‌ بازاریابی‌ مناسب‌ این‌ عصر خواهد بود.

همان‌طور که‌ جان‌ بردسلی 1‌رییس‌ واحد روابط عمومی‌ انجمن‌ روابط عمومی‌های‌ آمریکا و مسؤول‌ چند مؤسسه‌ تخصصی‌ روابط عمومی‌ دیگر مطرح‌ می‌کند: "تکنولوژی‌ به‌ شما این‌ امکان‌ را می‌دهد که‌ هم‌زمان‌ بامخاطبان‌ و حوزه‌های‌ مختلف‌ در تماس‌ و در حال‌ معامله‌ باشید و با تقسیم‌بندی‌ این‌ حوزه‌ها، به‌ جایی‌ برسید که‌ گویی‌ تنها یک‌ نفر با یک‌ نفر دیگر در حال‌ گفت‌وگوست‌. شیوه‌ گفت‌وگوی‌ گروهی‌، که‌ از 50 سال‌ پیش‌ رایج  ‌بوده‌، دیگر قابل‌ دوام‌ نیست‌. البته‌ مردم‌ هنوز عادت‌های‌ آن‌ دوران‌ را ترک‌ نکرده‌اند، اما مسیر آینده‌ به‌ سوی ‌نابودی‌ کامل‌ این‌ عادت‌هاست‌. حالا دیگر کسی‌ تمام‌ روز را پای‌ تلویزیون‌ سپری‌ نمی‌کند، بلکه‌ با استفاده‌ ازپدیده‌های‌ جدید در هر لحظه‌ می‌توان‌ برنامه‌ و اطلاعات‌ موردنظر را انتخاب‌ و دریافت‌ کرد و در صورت‌ نیاز،یک‌ برنامه‌ را چندین‌ بار دید. همچنین‌ متخصصان‌ روابط عمومی  با استفاده‌ از این‌ فن‌آوری ‌ها می‌توانند کلیه‌پیام‌های‌ متفاوت‌ را هم‌زمان‌ از خطوط مختلف‌ دریافت‌ یا ارسال‌ کنند".

یک‌ مدیر زبده‌ امور ارتباطات‌ در آینده‌ نه‌ تنها از تمام‌ مطالب‌ رسانه‌های‌ انتخابی‌ در دسترس‌ با خبر خواهدبود، بلکه‌ می‌تواند دقیقاً برآورد کند که‌ کدام‌یک‌ از این‌ رسانه‌ها برای‌ گزینش‌ بهتر است‌.

روابط عمومی‌ الکترونیک‌ در حال‌ رشد و توسعه‌ است‌

در زمانی‌ نسبتاً کوتاه‌، پیشرفت‌های‌ بزرگی‌ در مهار اطلاعات‌ رخ‌ داده‌ است‌، درست‌ مانند نفت‌ خام‌ و پالایش‌آن‌ برای‌ توزیع‌ و استفاده‌ روزانه‌.

این‌ موضوع‌ باعث‌ کشفیات‌ تازه‌ای‌ در روابط عمومی‌ الکترونیک‌ شده‌ است‌ و کارشناسان‌ بر توسعه‌ سریع‌ آن‌موافقت‌ دارند.

به‌ گفته‌ بردسلی‌ "روابط عمومی‌ الکترونیک‌ در آینده‌ به‌صورت‌ تصاعدی‌ گسترش‌ خواهد یافت‌".

پیشرفت‌ها و کشفیات‌ تازه‌ روابط عمومی‌ الکترونیک‌ که‌ تا حد زیادی‌ ناشی‌ از در دسترس‌ بودن‌ و تلفیق ‌فن‌آوری الکترونیک‌ و به‌ کارگیری‌ فزاینده‌ پست‌الکترونیک‌ و اینترنت‌ از سوی‌ روزنامه‌نگاران‌، باعث‌ آفرینش‌بزرگراه‌ اطلاعات‌ شده‌ است‌.

استیون‌ کوک1 رییس‌ مؤسسه‌ روابط عمومی‌ کوک‌ در واشنگتن‌ دی‌ سی‌ اظهار می‌دارد: " بعضی‌ ازگزارشگرانی‌ که‌ با تکنولوژی‌ پیشرفته2‌ کار می‌کنند، حاضر نیستند که‌ با هیچ‌ راه‌ دیگر غیرالکترونیک‌ کنار بیایند".

نگاهی‌ به‌ گذشته‌ یعنی‌ 5 تا 10 سال‌ پیش‌ به‌ ما کمک‌ می‌کند تا بدانیم‌ که‌ کجا بوده‌ایم‌ و اکنون‌ کجا هستیم‌. تونی‌ اسپوزیتو1 مدیر گروه‌ روابط عمومی  بوزل‌ در شیکاگو این‌ دوره‌ انتقال‌ یا گذار2 را چنین‌ توصیف‌ می‌کند:

"در پنج‌ سال‌ گذشته‌ تغییر بسیار چشمگیر بوده‌ است‌. هشت‌ سال‌ پیش‌ که‌ من‌ شروع‌ به‌ بررسی‌های‌ منظم ‌خود کردم‌ وجود یک‌ عامل‌ تغذیه‌ ماهواره‌ای‌ برای‌ ماهواره‌های‌ خبری‌، فوق‌العاده‌ غیرطبیعی‌ بود. بسیاری‌ از ایستگاه‌ها حتی‌ برای‌ دریافت‌ و تسلط بر خبرها تنظیم‌ و راه‌اندازی‌ نشده‌ بودند... اما اکنون‌ به‌ سختی‌ می‌توان‌ ایستگاه‌هایی‌ را یافت‌ که‌ حاضر باشند از نوارهای‌ سخت‌افزاری‌ استفاده‌ کنند، زیرا برای‌ آنها بسیار ساده‌تر است ‌که‌ به‌ آنتن‌های‌ ماهواره‌ای‌ دست‌ یابند و اطلاعات‌ را از این‌ طریق‌ دریافت‌ کنند".

اسکات‌ تیر3 مدیر ارتباطات‌ خارجی‌ پیشاهنگی‌ پسران‌ در ایروینگ‌ تگزاس‌ بر ادامه‌ کاربرد

احتمالی ‌ویدیوهای‌ خطی‌4 تأکید می‌کند. و می‌گوید: "من‌ تصور می‌کنم‌ که‌ ما مجبوریم‌ بیشتر به‌ رسانه‌های‌ الکترونیک ‌اعتماد کنیم‌... ما اکنون‌ خیلی‌ زیاد بر روی‌ نوارهای‌ ویدیویی‌ برنامه‌ ضبط می‌کنیم‌."

"نیاز به ‌1V.N.R.S و نیاز به‌ اطلاعیه‌های‌ خبری‌ ویدیویی‌ احتمالا رو به‌ افزایش‌ است‌. برخی‌ عوامل‌ این‌افزایش‌ عبارتند از؛ محدودیت‌ بودجه‌های‌ کوچک‌ ایستگاه‌های‌ خبری‌ محلی‌ و نیاز به‌ متخصصان‌ نظارت‌ بر اطلاعات‌ در روش‌ سنتی‌ که‌ در روش‌های‌ الکترونیک‌ دیگر وجود ندارد.

کار اتاق‌های‌ خبر رو به‌ افزایش‌ و بودجه‌های‌ آنها محدود است‌. بنابراین‌ آنها زمان‌ و نیروی‌ انسانی‌ لازم‌ رابرای‌ شکار اطلاعات‌ مورد نیاز با روش‌ سنتی‌ نخواهند داشت‌. از این‌رو اکنون‌ این‌ سؤال‌ مطرح‌ است‌ که‌ آیا این‌ایستگاه‌های‌ کوچک‌ در عرصه‌ رقابت‌ بمانند و جهانی‌ شوند و علاقه‌ بینندگان‌ خود را حفظ کنند یا خیر؟

اکنون‌ مصرف‌کنندگان‌ آگاه‌تر شده‌اند و انتظار کیفیت‌ بالاتری‌ را از خبرهای‌ دریافتی‌ دارند. بنابراین‌اطلاعیه‌های‌ خبری‌ ویدیویی‌ باید از کیفیت‌ و اعتبار بالا و ارزش‌ خبری‌ بیشتری‌ برخوردار باشند.

گرگ‌ آلبرخت1 مدیر تبلیغات‌ "دنیای‌ والت‌دیسنی" و دریاچه‌ "بوئنا ویستا"2 در فلوریدا می‌گوید: "بینندگان‌بسیار آگاه‌ و باشعورند و تشخیص‌ می‌دهند که‌ اطلاعات‌ ارسالی‌ چه‌ وقت‌ با کیفیت‌ و چه‌ وقت‌ فاقد کیفیت ‌هستند... بازار خبرهای‌ ویدیویی‌، یک‌ بازار بزرگ‌ و ماندگار است‌، ولی‌ باید به‌ کیفیت‌ کار بیش‌ از جنبه‌های‌ تجاری‌ آن‌ توجه‌ داشت‌. در مورد تلویزیون‌های‌ محلی‌ نیز، چگونگی‌ استفاده‌ از خبر برای‌ تقویت‌ بازار خود،اهمیت‌ دارد. آنها از هر برنامه‌ محلی‌ یا موضوع‌ و انگیزه‌ محلی‌ که‌ مطرح‌ کردن‌ آن‌ بتواند یک‌ رادیو محلی‌ راخوشایندتر و جالب‌تر کند، استفاده‌ می‌کنند".

عوامل‌ دیگری‌ نیز به‌ رشد اطلاعیه‌های‌ خبری‌ ویدیویی‌ ـ و در نتیجه‌ به‌ روابط عمومی  الکترونیک‌ ـ یاری‌کرده‌اند. به‌ گفته‌ ربکا مادیرا3  "با تکثیر کابل‌های‌ مخابراتی‌ و نابودی‌ رسانه‌های‌ تصویری‌ ارتباطی‌، فرصت‌های ‌متعددی‌ برای‌ گفت‌وگو با مصرف‌کنندگان‌ و مخاطبان‌ متعدد از طریق‌ وسایل‌ بصری‌ وجود خواهد داشت‌. حال‌ اگر استفاده‌ از اطلاعیه‌های‌ خبری‌ ویدیویی‌ راه‌ انجام‌ این‌ مهم‌ باشد، راه‌ زیادی‌ را باید در زمینه‌ تلفیق ‌اطلاع‌رسانی‌ با خویشتنداری‌ صنعتی‌ طی‌ کرد. چرا که‌ آنچه‌ ارسال‌ می‌شود اگر فرم‌ خبری‌ نداشته‌ باشد یا دارای جهت‌گیری‌ و جانبدارانه‌ باشد، ارزش‌ خبری‌ نخواهد داشت‌ و هدفی‌ جز هدف‌ تبلیغاتی‌ را برآورده‌ نخواهدکرد".

مادیرا در مورد تأثیر متفاوت‌ خبرهای‌ ویدیویی‌ و فیلم‌های‌ کوتاه‌ B.Roll در مقایسه‌ با تکه‌های‌ خبری ‌تولیدی‌ می‌گوید: "اگر از این‌ ابزار برای‌ تهیه‌ اطلاعات‌ واقعی‌ و با کیفیت‌ بالا استفاده‌ شود و این‌ ابزار به‌ عنوان‌یک‌ وسیله‌ در دسترس‌ برای‌ تهیه‌ مقالات‌ مورد استفاده‌ متخصصان‌ روابط عمومی‌ قرار گیرد، ارزش‌ واقعی‌ آن‌ معلوم‌ خواهد شد. نکته‌ مهم‌ این‌ است‌ که‌ درک‌ کنیم‌ روزنامه‌نگاران‌ چه‌ مقدار به‌ این‌ عوامل‌ نیاز و تمایل‌ دارند".

دیو بارت‌لت‌ رییس‌ بخش‌ خبرهای‌ ویدیوئی‌ در انجمن‌ مدیران‌ خبری‌ رادیو و تلویزیون‌ می‌گوید: "آینده‌همین‌ حالاست‌. حالا تقریباً دیگر هیچ‌ سازمان‌ خبری‌ تلویزیونی‌ نمی‌تواند بگوید که‌ از این‌ ابزار استفاده ‌نمی‌کند. این‌گونه‌ اطلاع‌رسانی‌، آینده‌ را در اختیار خود دارد و این‌ آینده‌ همین‌ حالا شروع‌ شده‌ است‌."

رسانه‌های‌ ارتباطی‌ بیشتر

روندی‌ قطعی‌ به‌سوی‌ گسترش‌ استفاده‌ از رسانه‌های‌ ارتباطی‌ بیشتر شکل‌ گرفته‌ است‌، در مورد کاربردهای‌رسانه‌های‌ الکترونیک‌ در پنج‌ تا هشت‌ سال‌ آینده‌ چنین‌ است‌: "حضور رسانه‌های‌ الکترونیک‌ در زندگی‌ مردم‌روزافزون‌ است‌. نفوذ رایانه‌ در خانواده‌های‌ آمریکایی‌ در آغاز قرن‌ جدید از 50 درصد خواهد گذشت‌".

اکنون‌ دیگر برای‌ مردم‌ مشکل‌ است‌ که‌ رایانه‌ را بدون‌ "مودم" یا "سی‌.دی‌.درایو" خریداری‌ کنند و بسیاری‌ به‌استفاده‌ از سرویس‌های‌ در دسترس‌، اینترنت‌ و دیسکت‌های‌ نوری‌ روی‌ آورده‌اند. اگر این‌ روند را با وضع ‌موجود کمپانی‌های‌ تلویزیونی‌ و مخابراتی‌ بسنجیم‌، می‌توانیم‌ به‌ ارزیابی‌ مناسبی‌ از آینده‌ رسانه‌های‌ ارتباطی‌ برسیم‌ و بگوییم‌ که‌ در چهار تا پنج‌ سال‌ آینده‌ افراد با رایانه‌ها و تلویزیون‌های‌ خود فعالیت‌های‌ متفاوتی‌ انجام‌ خواهند داد".

یک‌ کارشناس‌ محافظه‌کار بخش‌ ارتباطات‌ در نیویورک‌ نیز در عین‌ تأیید این‌ روند، زمان‌ تحقق‌ کامل ‌پیش‌بینی‌ها را دیرتر از زمان‌ موردنظر دیگران‌ پیش‌بینی‌ می‌کند. وی‌ می‌گوید: "تصور می‌کنم‌ روابط عمومی در صدد این‌ است‌ که‌ به‌ "سی‌.دی‌.رام‌" برسد. باید دقیقاً توجه‌ کنیم‌ که‌ تبلیغات‌ به‌ چه‌ سمتی‌ در حرکت‌ است‌. روزنامه‌ها و مجلات‌ به‌ سی‌.دی‌.رام‌ مجهز شده‌اند و شما می‌توانید کیت‌ مطبوعاتی‌ خود را با استفاده‌ ازسی‌.دی‌.رام‌ پست‌ کنید و خواننده‌ قادر است‌ با قرار دادن‌ یک‌ دیسک‌ در رایانه‌ خود تمام‌ مقالات‌ را روی‌ میزخود احساس‌ کند. اما تصور می‌کنم‌ تا جهانی‌ شدن‌ این‌ روند زمان‌ زیادی‌ مانده‌ است‌."

از لوح‌های‌ کاغذی‌ تا لوح‌های‌ الکترونیک‌

آیا ما آینده‌ای‌ بدون‌ کاغذ در پیش‌ داریم‌؟ هنگامی‌ که‌ رایانه‌های‌ شخصی‌ برای‌ اولین‌بار عرضه‌ شدند، امید به‌کاهش‌ استفاده‌ از کاغذ نیز به‌ وجود آمد. اکنون‌ مشاهده‌ می‌شود که‌ چنین‌ آینده‌ای‌ امکان‌پذیر است‌. اندیشیدن به‌ آینده‌ای‌ که‌ نیاز به‌ قطع‌ درختان‌ وجود نداشته‌ باشد و توجه‌ به‌ هزینه‌های‌ کمتر، ارتباط رایانه‌ای‌ این‌ امکان‌ را تقویت‌ می‌کند و انگیزه‌های‌ محیط زیستی‌ را در تسریع‌ این‌ روند دخالت‌ می‌دهد.

دیک‌ جونز رییس‌ انجمن‌ بین‌المللی‌ ارتباطات‌ متقابل‌ در نیویورک‌ بر این‌ باور است‌ که‌:

"در 10 تا 20 سال‌ آینده‌ دسترسی‌ به‌ تکنولوژی‌ دوربینی‌ بسیار ارزان‌ و قابل‌ حمل‌ با سایر ویژگی‌ها ومزیت‌های‌ قابل‌ تصور، استفاده‌ از کاغذ را به‌ حداقل‌ خواهد رساند و شما به‌ این‌ باور خواهد رسید که‌ فقط چیزهایی‌ را باید چاپ‌ کرد که‌ واقعاً نیاز به‌ نگهداری‌ آنها روی‌ کاغذ باشد."

رییس‌ بخش‌ تصاویر تکنولوژیک‌ یک‌ شرکت‌ روابط عمومی در ایلی‌نیوز با تأکید بر کمک‌ رسانه‌های‌ الکترونیک‌ به‌ حفظ محیط زیست‌ و جلوگیری‌ از قطع‌ درختان‌ می‌گوید: "اگر این‌ رسانه‌ها مورد سوءاستفاده‌ واقع نشوند آینده‌ای‌ سریع‌ برای‌ خود و راضی‌کننده‌ برای‌ جنگل‌ها را در پیش‌ خواهیم‌ داشت‌. آنچه‌ من‌ دوست‌ دارم ‌و از آن‌ لذت‌ می‌برم‌ این‌ است‌ که‌ می‌توان‌ تمام‌ مطالب‌ را در پست‌ الکترونیک‌ ذخیره‌ کرد و در هر زمان‌ برگ‌ برگ‌ آن‌ را مرور کرد، آنچه‌ را که‌ مهم‌ است‌ نگاه‌ داشت‌ و آنچه‌ را که‌ مهم‌ نیست‌ دور ریخت‌. چنین‌ کاری‌ در رسانه‌ الکترونیک‌ در مقایسه‌ با باز کردن‌ و دور انداختن‌ بسته‌های‌ پست‌ کاغذی‌ تنها جزیی‌ از زمان‌ را می‌گیرد. به‌ علاوه‌ بی‌نظمی‌ و شلوغی‌ هم‌ در کار نیست‌. این‌ یعنی‌ ساده‌تر شدن‌ استفاده‌ از اطلاعات‌. ما هر چه‌ کاربرد اطلاعات‌ رابرای‌ مردم‌ ساده‌تر کنیم‌، استفاده‌ از اطلاعات‌ گسترش‌ بیشتری‌ خواهد یافت‌."

بیشتر روزنامه‌ها و مجلات‌، الکترونیک‌ می‌شوند

اگر آینده‌ بدون‌ کاغذ محقق‌ شود، روزنامه‌ها و مجلات‌ چه‌ وضعی‌ خواهند داشت‌؟ آنها احتمالا دستخوش‌ سرنوشت‌ "دایناسورها" نخواهند شد زیرا خود را با شرایط جدید تطبیق‌ می‌دهند. قبل‌ از این‌ مجلاتی‌ مانند "نیوزویک‌" محتوای‌ خود را روی‌ سی‌.دی‌.رام‌ عرضه‌ می‌کردند. سپس‌ مجله‌ "وایرد" نیز ضمیمه‌ الکترونیکی‌ خود را با عنوان‌ "Hot Wired Ommi" عرضه‌ کرد و نسخه‌های‌ چاپی‌ خود را روی‌ سی‌.دی‌.رام‌ و سرویس‌های‌ در دسترس‌ گردآوری‌ کرد.

روزنامه‌نگاران‌، متخصصان‌ روابط عمومی  را نادیده‌ می‌گیرند

گسترش‌ کاربرد رسانه‌های‌ الکترونیک‌ می‌تواند طبیعت‌ رابطه‌ موجود میان‌ متخصصان‌ روابط‌ عمومی  و روزنامه‌نگاران‌ و کارکنان‌ امور چاپ‌ و پخش‌ را تغییر دهد. با افزایش‌ روزافزون‌ کاربرد پست‌ الکترونیک‌ و سرویس‌های‌ خطی‌ در دسترس‌، نیاز مستقیم‌ به‌ مدیر روابط عمومی  به‌ عنوان‌ یک‌ "محافظ اطلاعاتی‌" بین ‌سازمان‌ و روزنامه‌نگار می‌تواند نادیده‌ گرفته‌ شود.

این‌ شرایط جدید، مزایا و معایب‌ خود را داراست‌. بردسلی‌ در مورد مزایای‌ این‌ شرایط جدید می‌گوید:"زیبایی‌ ارتباطات‌ الکترونیک‌ این‌ است‌ که‌ به‌طور عمده‌ توصیفی‌ است‌ و نیز غیرقابل‌ قطع‌ شدن‌ می‌باشد". متخصص‌ روابط عمومی  می‌تواند ایده‌ خود را به‌ کمک‌ پست‌ الکترونیک‌ به‌طور مستقیم‌ برای‌ روزنامه‌نگار ارسال ‌کند و با او به‌ تبادل‌نظر بپردازد و اگر ایده‌ او مورد قبول‌ روزنامه‌نگار واقع‌ شد، متن‌ و نمودارهای‌ مربوط را برای‌ وی‌ بفرستد.

اکنون‌ زمانی‌ را در نظر بگیرید که‌ روزنامه‌نگاری،‌ تهیه‌ مطلبی‌ راجع‌ به‌ یک‌ موضوع‌ را برعهده‌ گرفته‌ است‌. او می‌تواند با استفاده‌ از سرویس‌های‌ خطی‌ در دسترس‌ و اینترنت‌، جست‌وجوی‌ خود را برای‌ نیل‌ به‌ اطلاعات‌ لازم‌ دنبال‌ کند و بولتن‌ها و خواندنی‌های‌ دیگر را بدون‌ مراجعه‌ مستقیم‌ به‌ روابط عمومی  سازمان‌ مربوط، بیابد وبخواند و از آنها استفاده‌ کند.

برای‌ کمپانی‌هایی‌ که‌ اطلاعات‌ خود را بر روی‌ سرویس‌های‌ در دسترس‌ یا در Home Page قرار می‌دهند و روی‌ اینترنت‌ می‌فرستند این‌ امکان‌ به‌طور گسترده‌تری‌ فراهم‌ است‌ که‌ مطلب‌ آنها مورد توجه‌ روزنامه‌نگاران‌ بیشتری‌ قرار گیرد. در چنین‌ وضعیتی‌ دست‌های‌ واسطه‌ نیز حذف‌ می‌شوند و تماس‌ دو طرف‌ بدون ‌دخالت‌های‌ مزاحم‌ صورت‌ می‌پذیرد.

در مقابل‌، چنین‌ وضعیتی‌ برای‌ کسانی‌ که‌ رفتار ضعیف‌ و ناقصی‌ در استفاده‌ از وسایل‌ جدید داشته‌ باشند، حامل‌ پیام‌های‌ یأس‌، نومیدی‌ و شکست‌ است‌ و مدیران‌ روابط عمومی  یا روزنامه‌نگارانی‌ که‌ توان‌ کافی‌ برای ‌هماهنگ‌ شدن‌ با این‌ شرایط را نداشته‌ باشند، جایی‌ در آینده‌ نخواهند داشت‌ و نادیده‌ گرفته‌ خواهند شد.

کارن‌ آمستریانگ‌ می‌گوید: "من‌ از خود می‌پرسم‌ آیا گزارشگران‌ قادرند که‌ کارکنان‌ روابط عمومی  را نادیده ‌بگیرند؟... فکر می‌کنم‌ ما به‌ طور فزاینده‌ای‌ ناگزیریم‌ که‌ به‌ مدیران‌ اطلاعاتی‌ تبدیل‌ شویم‌ و پرورش‌ رابطه‌ خود باگزارشگران‌ را بیاموزیم‌. برای‌ چنین‌ کاری‌ یک‌ توان‌ مدیریتی‌ بالا لازم‌ است‌ و همین‌ نیاز، نقش‌ متخصصان‌ واقعی‌روابط عمومی  را افزایش‌ و تعداد کارکنان‌ روابط عمومی  را کاهش‌ خواهد داد".

کمپانی‌ها تعداد کارکنان‌ خود را کاهش‌ می‌دهند؛ مشاوره‌ توسعه‌ می‌یابد

شرکت‌های‌ مشاوره‌ای‌ در حال‌ رونق‌ گرفتن‌ هستند، زیرا کار برای‌ انجام‌ دادن‌ هنوز موجود است‌، اما در عین‌حال‌ آنها دریافته‌اند که‌ استفاده‌ از مشاوران‌ بیرون‌ از شرکت‌ بهتر از جذب‌ و نگهداری‌ کارکنان‌ ثابت‌ است‌.

اتاق‌ها و ایستگاه‌های‌ خبری‌ نیز به‌ دلیل‌ تمرکز بر روی‌ پیامدها، کاهش‌ قابل‌ ملاحظه‌ای‌ در تعداد نویسندگان‌ خود ایجاد کرده‌اند. در اینجا نیز کار آزاد و مشاوره‌ای‌ در حال‌ رشد است‌. نویسندگان‌ می‌توانند با سرویس‌های‌در دسترس‌ و اینترنت‌ در خانه‌های‌ خود کار کنند و تمام‌ منابع‌ موردنیاز را زیر نوک‌ انگشتان‌ خود داشته‌ باشند.

مشتری‌ها خواهان‌ یک‌ حس‌ تفاهم‌ مطلوب‌ به‌ جای‌ یک‌ رابطه‌ خشک‌ و بی‌روح‌ هستند. کارن‌ آمستریانگ‌ براین‌ عقیده‌ تأکید می‌کند و توضیح‌ می‌دهد که‌ شرکت‌های‌ روابط عمومی  کوچک‌تر، چگونه‌ می‌توانند به‌ صورت‌ رقابتی‌ باقی‌ بمانند. وی‌ می‌گوید: "روابط عمومی  به‌ سطح‌ روابط بین‌ چند فرد تنزل‌ یافته‌ است‌... با شرکت‌های کوچک‌تر، دست‌های‌ بیشتری‌ در کار است‌. آنها نیازمند دانستن‌ این‌ نکته‌ هستند که‌ چند نفر در کجا در پی‌ تمرکز بر چگونگی‌ کار در حوزه‌ شغلی‌ خود می‌باشند. شرکت‌های‌ کوچک‌ مانند شرکت‌ من‌ در پی‌ ارتباط باشرکت‌های‌ دیگر در سراسر کشور هستند تا اطمینان‌ بیابند که‌ در جای‌ خود منابعی‌ را که‌ مورد نیاز ما برای‌ ایجاد یک‌ اعتبار بین‌المللی‌ است‌ در اختیار داریم‌. من‌ تصور می‌کنم‌ آژانس‌های‌ بزرگ‌ مربوط به‌ گذشته‌ هستند و دوران‌آنها به‌ سر آمده‌ است"‌.

متخصصان‌ روابط عمومی  در آینده‌

به‌ دلیل‌ تأثیر رسانه‌های‌ الکترونیک‌، صنعت‌ روابط عمومی  تغییراتی‌ را در نوع‌ افرادی‌ که‌ به‌ این‌ حرفه‌ روی‌ می‌آورند تجربه‌ خواهد کرد.

روابط عمومی

روابط عمومی  همیشه‌ یک‌ شغل‌ رابطه‌ای‌ خواهد بود. برای‌ نمونه‌ اگر چه‌ افزایش‌ محسوسی‌ در تعداد روزنامه‌نگاران‌ علاقه‌مند به‌ تماس‌های‌ الکترونیک‌ دیده‌ می‌شود اما روزنامه‌نگارانی‌ هم‌ هستند که‌ هنوز به ‌تکنولوژی‌ الکترونیک‌ اعتقاد ندارند. شاید به‌ دو دلیل؛ اول‌ این‌ دلیل‌ که‌ چنین‌ مقاومت‌هایی‌ طبیعت‌ انسان‌ است‌ و روزنامه‌نگاران‌ هم‌ انسان‌ هستند و تکنولوژی‌ ممکن‌ است‌ تغییر کند اما انسان‌ نه‌. دوم‌ به‌ این‌ دلیل‌ که‌ برای‌ آنهاهنوز هم‌ گردهمایی‌های‌ رودررو یا به‌ دست‌ آوردن‌ رونوشت‌ واقعی‌ یک‌ اطلاعیه‌ مطبوعاتی‌ بسیار مهم‌ است‌.

به‌ علاوه‌ ـ و فارغ‌ از بحث‌ تکنولوژی‌های‌ الکترونیک‌ ـ مردم‌ هنوز می‌خواهند دست‌آوردهای‌ شخصی‌ را لمس ‌کنند، احساس‌ کنند و ببینند. نیکولیچ‌ مفهوم‌ رابطه‌ را به‌ عنوان‌ یک‌ نکته‌ کانونی‌ برای‌ این‌ حرفه‌ عنوان‌ می‌کند:

"من‌ همیشه‌ به‌ مشتری‌هایم‌ می‌گویم‌ که‌ پیام‌رسانی‌ همیشگی‌ است‌ و همیشه‌ نیز باقی‌ خواهد ماند. این‌ یک‌شغل‌ رابطه‌ای‌ است‌ که‌ مستلزم‌ ایجاد رابطه‌ با یک‌ شخص‌ است‌. توانایی‌ برداشتن‌ تلفن‌، شماره‌ گرفتن‌ وگفت‌وگو با شما... توانایی‌ مواجه‌ شدن‌ و تشریح‌ و توضیح‌ یک‌ موضوع‌ یا یک‌ محصول‌ برای‌ شماست‌. روش‌عملی‌ برای‌ چنین‌کاری‌ هنوز هم‌ ـ راه‌ رفتن‌ ـ است"‌.

هر قدر رسانه‌های‌ الکترونیک‌ جدید مانند اینترنت‌ و سی‌.دی‌.رام‌ بیشتر اصلاح‌ و کامل‌ و استاندارد می‌شوند، هزینه‌ها کاهش‌ می‌یابد و روزنامه‌نگاران‌ و مؤسسات‌ بیشتری‌ قادر به‌ فراهم‌ نمودن‌ و استفاده‌ از آنها خواهند بود. به‌ هر صورت‌، مدت‌ زمانی‌ طولانی‌ لازم‌ است‌ تا متوجه‌ این‌ نکته‌ شویم‌ که‌ ارایه‌ دقیق‌ میزان‌ پیشرفت‌ روابط عمومی  الکترونیک‌ کار ساده‌ای‌ نیست‌.

یک‌ امتیاز بالقوه‌ برای‌ متخصصان‌ روابط عمومی  در استفاده‌ از ابزارهای‌ الکترونیک‌، حس‌ تفاهم‌ بیشتری‌ است‌ که‌ می‌تواند بین‌ آنان‌ و روزنامه‌نگاران‌ پیدا شود.

کوین‌ کمیبال‌ مدیر روابط عمومی  شرکت‌ زیمنس‌ در نیویورک‌ می‌گوید: "من‌ امیدوارم‌ که‌ از این‌ پس ‌روزنامه‌نگاران‌ بیشتری‌ در دسترس‌ باشند تا امکان‌ گفت‌وگو و تبادل‌نظر بیشتری‌ فراهم‌ شود. من‌ 15 سال‌ پیش‌در بخش‌ صنعتی‌ روزنامه‌نگاری‌ کار می‌کردم‌ و می‌دانم‌ که‌ بزرگ‌ترین‌ چالش‌ در روزنامه‌نگاری‌، جلب‌ توجه‌روزنامه‌نگاران‌ است‌. برای‌ انجام‌ این‌ هدف‌ لازم‌ است‌ بدانید که‌ روزنامه‌نگار چگونه‌ می‌اندیشد؟ چگونه‌می‌نویسد؟ به‌ چه‌ موضوعاتی‌ علاقه‌مند است‌؟ و چگونه‌ راجع‌ به‌ آن‌ موضوعات‌ مطلب‌ تهیه‌ می‌کند؟ بنابراین‌احتمال‌ می‌رود رسانه‌های‌ الکترونیک‌ تا حدودی‌ نقش‌ یک‌ پل‌ را بین‌ متخصصان‌ روابط عمومی  و روزنامه‌نگاران‌برای‌ نزدیک‌ کردن‌ ذهن‌ آنان‌ ایفا کنند و دیوارهای‌ بین‌ این‌ دو را بردارند".

* این‌ مقاله‌ از طریق‌ اینترنت‌ گرفته‌ شده‌ است‌ و نشانی‌ اصلی‌ آن‌ چینن‌ است‌:

نشانی‌ اصلی‌ مقاله‌:

Eugene Marlow. The suljure of Electronic public Relation". in the following is adapted from Electronic public Relations| wadsworth publishing| January 1996.

        پارکی است که درآن شرکت های جوان یا بخش های جدا شده از شرکت های بزرگ از طریق همکاری تنگاتنگ با یک دانشگاه و یا موسسه تحقیقاتی مجاور خود به امر تحقیق و توسعه می پردازند و در این شرکت ها امکان تکوین نمونه های اولیه کالا و نه تولید انبوه کالا فراهم است . ]5[ یک پارک تحقیقاتی از مراکز تحقیقاتی دانشگاهی و دولتی ، شرکت های خدمات مهندسی به خصوص SME ها و R&D ها یا واحدهای تحقیق وتوسعه ، ستاد اداری پارک و در نهایت انکوباتور یا مرکز رشد تشکیل شده است . ]19[ پارک ها از طریق فراهم آوردن و ارائه فضا ، تاسیسات زیر بنایی ، آزمایشگاه ها ، کارگاه های تحقیقاتی متمرکز و تسهیلات قانونی موجب اجتماع واحدها ، شرکت ها و موسسات تحقیقاتی در یک فضای متمرکز را فراهم می نمایند و به عنوان یک ساختار وظیفه[1] جهت تکمیل کننده حلقه تحقیقات تا تولید می باشند و بیشتر در مجاورت دانشگاه ها شکل می گیرند و تسهیل کننده ارتباط تحقیقاتی دانشگاه با صنعت و سایر بخش های اقتصادی تلقی می شوند و به عنوان پل ارتباط دانشگاه با جهان خارج از آن عمل می نمایند . ]13[   

انواع پارک های تحقیقاتی

    پارک های علم و فناوری جریان دانش و فناوری را در میان دانشگاه ها ، موسسات تحقیق و توسعه ، شرکت های خصوصی و بازار به حرکت انداخته و مدیریت نموده و به عنوان ابزار جلب شرکت های مبتنی بر فناوری در سطوح بین المللی شناخته
می شوند . شکل گیری و توسعه بسیاری از پدیده های نوظهور تکنولوژیکی از درون این پارک ها می باشد .[38]

    1- پارک علمی :  پیوند صنعت و تحقیقات در جهت افزایش نوآوری و توسعه سریع اقتصادی از جمله اهداف پدیده نوین به نام پارک علمی است . پارک های علمی نوعی پارک تجاری هستند که فعالیت اصلی اکثریت سازمان های موجود در آن ها را تحقیق و توسعه صنعتی تشکیل می دهد . به همین علت ، معمولا تولید انبوه و تحقیقات بنیادی در این پارک ها صورت
نمی گیرد.

    2- پارک فناوری : پارک فناوری پایگاهی است ملی یا محلی برای جذب ، تطبیق یا ابداع و توسعه و نشر تکنولوژی های نوین با تاکید بر توسعه تکنولوژی و یا افزایش قابلیت ها و بهینه سازی تکنولوژی های بومی در جهت تقویت توان نوآوری کشور که از طریق متمرکز کردن عناصر اصلی درگیر در چرخه نوآوری ، یعنی دانشگاه ها ، مراکز پژوهشی و صنایع خرد و متوسط متکی بر تکنولوژی پیشرفته ، در یک پایگاه و در نقطه ای از نقاط مناسب کشور فعالیت می نماید .

 این پارک ها معمولا در مجاورت قطب های صنعتی ایجاد می شوند با نیت گسترش ارتباطات تحقیقاتی صنایع موجود در منطقه با واحدهای تحقیقاتی و دانشگاه های منطقه شکل می گیرند و هدف اصلی از کارکرد آن ها ارتقا فناوری صنایع موجود در قطب صنعتی مربوطه و افزایش توان رقابتی آن ها است.  جمع شدن واحدهای تحقیقاتی اعم از شرکت های خدمات مهندسی ، دفاتر واحدهای تحقیقات وابسته به دانشگاه ها و یا سازمان های تحقیقاتی مستقل در این منطقه علاوه بر کمک به ارتقا سطح مبادلات علمی – فنی بین واحدهای مربوط امکان بهره برداری حداکثر از ظرفیت های صنایع را نیز فراهم می نماید.]8[ در واقع
 پارک های علمی و فناوری ایده ای است برای پیدا کردن حلقه های مفقود واسط میان صنعت و دانشگاه . ]19[

    3- پارک بر اساس نیاز بازار : این نوع پارک ها که بیشتر به یک منطقه ویژه صنعتی – تجاری با
فناوری های نوین شباهت دارد به کمک واحدهای تولیدی ( یا خدماتی ) بر اساس نیاز بازار و عمدتا به منظور تکمیل خوشه اقتصادی در یک زمینه خاص ( معمولا فناوری های نوین ) ایجاد می شوند . فعالیت عمده این گونه پارک ها شامل تحقیق و توسعه ، تولید ، تجارت و خدمات دهی می باشد و اغلب با هدف تولید کالاهای صادراتی با قابلیت رقابت بین المللی ، سازمان دهی می شوند . ]5[

شهرک علمی تحقیقاتی

     شهرک تحقیقاتی یک پارک جامع و بسیار بزرگ است که علاوه بردارا بودن مجموع خصوصیات
پارک های علمی ، پارک های فناوری و پارک های از روی نیاز، شامل مجموعه شهری برای محققین خود نیز
 می باشد . شهرک های تحقیقاتی معمولا از حمایت های ملی برخوردار بوده و وظائف آن ها نیز معمولا در حد فرا منطقه ای تعریف می شود . ]5[ مجموعه چند پارک علمی اگر همراه با چند دانشگاه از خدمات گسترده شهری بهره مند شوند ، تشکیل شهرک علمی می دهند . ]19[

تاریخچه پیدایش مراکز رشد (انکوباتورها) ، پارک ها ومراکزعلمی تحقیقاتی

    ریشه انکوباتورها به اواخر دهه 1950در ایالات متحده آمریکا برمی گردد و امروزه بیش از 3000 انکوباتور در سراسر جهان در حال فعالیت هستند که عمدتا در ایالات متحده ، اروپا و ژاپن مستقر هستند . در آسیا بعد از ژاپن کشورهای مالزی ، هند ، چین قرار دارند . 3]2[ شکل گیری انکوباتورها به دوران رکود اقتصادی در آمریکا در دهه 1970 باز می گردد . در این دوران ، با برکناری بسیاری از کارکنان از طرف بعضی از شرکت های بزرگ ، دولت آمریکا برای جلوگیری از این بحران ، با بسترسازی برای ایجاد موسسات کوچک، انکوباتورهایی در زمینه های مختلف راه اندازی نمود و خیلی زود تجربه موفق انکوباتورها گسترش یافت . به طوری که در دهه 90 تقریبا هر هفته یک انکوباتور در آمریکا راه اندازی شد . اکثر این مراکز با سرمایه گذاری دولت های ملی و محلی راه اندازی می شوند . امروزه  نقش موثر این مراکز در توسعه اقتصادی به قدری است که در بعضی از کشورهای توسعه یافته ، راه اندازی این مراکز یک عمل اقتصادی محسوب شده از این جهت بخش خصوصی اقدام به سرمایه گذاری در آن
می نماید . ]21[

    سابقه پارک ها و شهرک های علمی و فناوری به اواخر دهه 1950 و اوایل 1960 برمی گردد . ]21[ از دهه 1980
پارک های علمی در جهان رشد سریعی داشته اند که این دوره به نام جهش علمی نامیده شده است. ]1[ از لحاظ تاریخی پیدایش پارک پژوهشی مثلثی در کارولینای شمالی ودره سیلیکون در کالیفرنیا در جوار دانشگاه ها و موسسات آموزشی عالی  ، طلیعه ایجاد پارک ها و شهرک های علمی و فناوری و تحقق مدل های اولیه آن ها تلقی شده است . اولین پارک ها و شهرک ها ی علمی و فناوری در اروپا در اواخر دهه 60 شکل گرفتند که از آن جمله می توان به کمبریج و هریوت وات در انگلیس و گره نویل و سوفیا آنتی پولیس در فرانسه اشاره نمود . اکنون بیش از 800 پارک علمی و فناوری در بیش از 55 کشور جهان وجود دارد که بیش از 285 عدد از آن ها فقط در ایالات متحده آمریکا احداث شده است . ]5[

پارک های علمی از نظر ابعاد کالبدی و جمعیت بسیار متفاوتند . اطلاعات موجود نشان می دهد که این پارک ها از 5/1 هکتار تا حدود 3200 هکتار وسعت داشته و جمعیت آن ها بین 100 تا 32000 نفر است. البته شهر علمی تسکوبا در ژاپن با مساحت 28560 هکتار و جمعیت بیش از 200000 نفر از این مقوله مستثنی است . شهر علمی دایدوک در کره جنوبی نیز نهایتا" پذیرای 50000 نفر سکنه خواهد بود [41] .

اهداف مراکز رشد (انکوباتورها)  

    انکوباتورها از طریق توسعه فناوری های عمده و ایجاد کسب وکارهای موفق جدید موجب تشویق و توسعه اقتصادی علمی ، ملی و منطقه ای می شوند . این کار از طریق ایجاد پرورش وتوسعه در شرکت های نوپا به صورت واحدها و صنایع کوچک و متوسط فنی پیگیری می شود . اهداف عمده انکوباتورها عبارتند از :

        - کمک به جذب بیشتر کارآموزان و فارغ التحصیلان دانشگاهی در بازار کار و ایجاد شغل

        - ایجاد واحدهای صنایع کوچک و متوسط فنی و تخصصی که بتوانند در بازار کار رقابت پذیر باشند

        - نوسازی ، انتقال فناوری و استفاده از اکتشافات علمی جدید

        - افزایش بازدهی نیروی کار بالقوه و استفاده بهینه از این سرمایه عظیم ملی

از اهداف دیگر می توان رشد اقتصادی منطقه– تنوع اقتصاد و سرمایه گذاران،کمک به زنان– مهاجران یا اقلیت ها را نام برد.3]2 [

اهداف عمده پارک های علمی و فناوری

        - ارتقا و بهبود موجودی تکنولوژیکی صنایع کشور برای بسط و توسعه قدرت رقابت آنها در بازارهای داخلی و بین المللی

        - کاهش زمان مورد نیاز در فرآیند تجاری کردن دستاوردهای پژوهشی ، بویژه برای شرکت ها و صنایع نوپا و آسیب پذیر

        - کمک به بسط تخصص های بین رشته ای

        - تشویق به ایجاد شرکت های کوچک و متوسط (SME) متکی بر تکنولوژی های پیشرفته

        - ایجاد ارتباط بین صنایع ، موسسات دولتی ، دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتی

        - آسان سازی همکاری و تشریک مساعی بخش های دولتی و خصوصی ]5[

وظایف و نقش های عمده پارک های فناوری

        - تسهیل فرآیند انتقال تکنولوژی به صنایع کشور

        - تامین مکانی برای رشد صنایع کوچک و متوسط متکی بر تکنولوژی پیشرفته

        - ایفای نقش به عنوان وسیله ای برای بسط وتوسعه صنایع متکی بر تکنولوژی پیشرفته  

        - تسریع در روند تجاری کردن دستاوردهای پژوهشی

        - ایجاد فرصت های شغلی مناسب برای جذب دانشمندان و تکنولوژیست ها

        - ارائه خدمت به عنوان یک مرکز اطلاعاتی برای صنایع متکی بر تکنولوژی پیشرفته

        - انجام وظیفه ، به عنوان یک مرکز نمایشگاهی برای تکنولوژی پیشرفته

        - مشارکت فعالانه در اقدامات مورد نیاز به منظور توسعه و بسط فرهنگ نوآوری و تحقیق و افزایش حمایت اجتماعی از علوم و تکنولوژی های پیشرفته ]5[

    در رابطه با نهادینه شدن موضوع کارآفرینی غیر از بحث آموزش وپژوهش در سایر کشورها جهت توسعه کارآفرینی نسبت به ایجاد پارک های علم و فناوری و نیز انکوباتورها (مراکز رشد) اقدام می نمایند که مدتی است در کشور ما نیز مورد استفاده قرار گرفته است . ]17[ این روش ها در دو دسته تکمیل ساختارهای آموزشی و ایجاد بسترهای لازم کارآفرینی مانند مراکز رشد ، تجربه گردیده است . تکمیل ساختارهای آموزشی که به منظور آشناسازی دانشجویان نسبت به مسایل کسب و کار، تربیت و تقویت روحیه کارآفرینی ایجاد می شوند شامل آماده سازی روحی و روانی فارغ التحصیلان برای ورود به عرصه های اقتصادی
می باشد. بسترهای توسعه کارآفرینی به منظور فراهم آوردن شرایط فیزیکی لازم برای برای ایجاد حرفه های اقتصادی توسط فارغ التحصیلان کارآفرین می باشد که در بسیاری از کشورها برای این منظور مراکز رشد تجاری و فناوری ایجاد شده است .]24[

مراکز رشد (انکوباتورها) و پارک های علمی تحقیقاتی در خارج از کشور

    پارک های علمی در جهان را می توان در محدوده هایی به شرح زیر مشخص نمود :

1- پارک های علمی آسیا : خاور دور (چین- هنگ کنگ- ژاپن- کره جنوبی- تایوان ) ، آسیای جنوب شرقی ( مالزی-سنگاپور- فیلیپین- تایلند- ویتنام ) ، جنوب آسیا (هند) و مرکز آسیا ( ایران )

 2- پارک های علمی اروپا : اروپای غربی (بلژیک- دانمارک- فنلاند- فرانسه- آلمان- یونان- ایرلند- ایتالیا - لوکزامبورک-نروژ- پرتغال- اسپانیا- سوئد- سوئیس- هلند- ترکیه- انگلستان ) ، اروپای شرقی ( اطریش- جمهوری چک اسلواکی- استونی- لیتوانی- لهستان- روسیه )

 3-پارک های علمی خاور میانه : عربستان سعودی ، لبنان ، اسرائیل

4- پارک های علمی آفریقا : مصر- ماداگاسکار- موروکو – سنگال – آفریقای جنوبی

 5- پارک های علمی استرالیا : نیوزیلند - استرالیا

 6- پارک های علمی آمریکای جنوبی : برزیل – اکوادور- پاناما- جمهوری دومینیکن

 7-  پارک های علمی آمریکای شمالی : کانادا - ایالات متحده آمریکا . ] [32  

در این بخش فعالیت دانشگاه هایی که با برنامه ریزی های خود زمینه توسعه کارآفرینی را ایجاد نموده اند و همچنین نمونه هایی از مراکز رشد (انکوباتورها)، پارک های علمی و فناوری و شهرک های علمی تحقیقاتی که در مجاورت دانشگاه ها ایجاد شده اند و یک چتر علمی را تشکیل داده و به عنوان پل ارتباطی بین دانشگاه ها و صنایع فعالیت نموده و رسالت انتقال علم و تحقیقات را از دانشگاه ها به صنایع عهده دار شده اند، ذکر شده است.

 مرکز رشد فناوری اسن – آلمان

    این مرکز با 15 مجتمع ساختمانی در 4 طبقه  و 600000 متر مربع زیر بنا  در شهر اسن آلمان واقع شده است و ضمن ارائه خدمات تخصصی در زمینه هایی مانند مکانیزه کردن واحدهای یک سازمان ، مهندسی انرژی ، اطلاعات و ارتباطات ، تامین مواد اولیه جدید ، فناوری زیست محیطی ، مهندسی پزشکی و دیگر یافته ها و نوآوری های روز جهان ، نقش مهمی در رشد خلاقیت ها و فناوری ها ایفا می کند . این مرکز برای تحقق و تامین این خدمات از آزمایشگاه های متعدد و فضاهای مطلوب به منظور برگزاری  کنفرانس های علمی برخوردار است . همچنین کلیه خدمات عمومی ، رفاهی ، اداری و دیگر تسهیلات لازم را برای تامین نیاز متقاضیان و صاحب نظران صنایع را فراهم می نماید . ]10[

دانشگاه کمبریج[2]

    این دانشگاه در پیوند تحقیقات علمی ، کارآفرینان و موسسات مالی برای ایجاد بستر اولیه صنایع جدید در حوزه وسیع ناحیه انگلیا شرق[3] در انگلستان، ناحیه صنعتی به عنوان تسهیل گرعمل کرده است که در نتیجه آن ، ناحیه مذکور، شاهد رشد سریعی در اشتغال زایی در بخش ساخت و تولید با فناوری پیشرفته و سایر خدمات مبتنی بر دانش نظیر تحقیق و توسعه و خدمات رایانه ای بوده است . دانشگاه ها ، برای بنگاه های کوچک ناحیه فرصت های زیادی را فراهم ساختند تا کالاها و خدمات مورد نیاز آنها را تامین نمایند . همچنین در افزایش مهارت فارغ التحصیلان که جذب محیط خواهند شد ،  نیز موثرند . [30]

دانشگاه های منطقه ویلز انگلستان

    برنامه کاریابی فارغ التحصیلان ویلز – دانشگاه ها درمنطقه ویلز انگلستان ، برنامه فارغ التحصیلان در بنگاه های کوچک را بعنوان طرح ملی سازماندهی کرده اند که اشتغال فارغ التحصیلان را در شرکتهای کوچک منطقه مذکور دنبال می کند . فعالیت اصلی در این طرح ، ترتیب دادن کار و اشتغال موقت برای فارغ التحصیلان و دانشجویان کارشناسی در بنگاه های کوچک و متوسط می باشد ، با این دید که منجر به اشتغال دراز مدت گردد . با این هدف که فارغ التحصیلان ، تجربه  اولیه ای از شغل و کار در بنگاه های  کوچک و متوسط بدست آورند  و بتوانند نیازهای این بنگاه ها را تشخیص داده  ومهارت های لازم برای کار در چنین محیط هایی را توسعه دهند. ]4[

 مرکز رشد پارک ایدئون[4] – سوئد

    این مرکز در سال 1983 در شهر لوند سوئد و در نزدیکی مرکز دانشگاهی و صنایع پیشرفته و در مرکز پارک معروف ایدئون در ساختمانی 5 طبقه و با مساحت 7300 متر مربع تاسیس شد . این مرکز با سازمان پارک های سوئد و اتحادیه بین المللی پارک های علمیIASP[5] مرتبط می باشد.  شرکت های فعال در این مرکز ، خصوصی و زاییده دانشگاه ها هستند . این شرکت ها حداکثر برای مدت 3 سال مجاز به بهره برداری از تسهیلات مرکزی هستند . از امتیازات مرکز ایدئون ، ارائه دوره پیش انکوباتوری است که بر اساس این طرح افراد خلاق و نخبه می توانند برای مدت معینی( مثلا 6 ماه ) بدون تحمل هر گونه هزینه به صورت رایگان از تسهیلات و امکانات مرکز برای رشد و احیای خلاقیت ها جهت فعال نمودن یک حرکت تولیدی و یا کارآفرینی مطلوب ، استفاده نمایند و پس از طی این دوره تا مدتی دیگر از تخفیف 50 درصدی هزینه ها استفاده نموده و پس از آن حضور آنان برای یک دوره معین مستلزم پرداخت کامل هزینه است و یا اینکه مجبور به ترک مرکز و ادامه حیات مستقل ، در خارج از مرکز می شوند . 40% مجموع این شرکت ها به فناوری اطلاعات و 16% به بیوتکنولوژی و بقیه در زمینه های دیگر فعالیت می نمایند . ]10[

پارک نرم افزاری هیگن برگ[6] دانشگاه لینز[7]- اتریش

    این پارک در مجاورت دانشگاه لینز کشور اتریش توسط یکی از استادان ریاضیات کاربردی این دانشگاه از طریق ایجاد موسسه [8]RISC پایه گذاری شده است . این پارک در یک شهر کوچک واقع شده و طی مدت یک دهه فعالیت ، موفق شده است موجب تشکیل بیش از 25 شرکت نرم افزاری از میان فارغ التحصیلان دانشگاه و همکاران موسسه RISC گردد . ]20[

پارک های IT – هند

    پارک های IT در سراسر هندوستان با تمهیدها و امکانات فراوان و زیرساخت های مناسب در حد استاندارد بین المللی برای جلب دست اندرکاران داخلی و خارجی ITبه این پارک ها گسترش یافته است . تعداد پارک های IT در حال حاضر در هند 21 قطعه بوده و ایجاد 19 پارک جدید IT نیز با توجه به موفقیت پارک های موجود در دست اقدام قرار دارد. تا کنون 6500 شرکت IT در این پارک ها شروع به کار کرده اند . نهادهای مکمل پارک های IT در داخل یا در جوار پارک های  IT با همکاری شرکت های خارجی و بویژه آمریکایی از قبیل شرکت های سرمایه گذاری پرمخاطره که وام های لازم را به طور کامل در اختیار کارآفرینانی که دارای طرح قابل دفاع برای پروژه خود هستند قرار می دهند . واحدهای انکوباتور که در آن ها شرکت های جوان و تازه تاسیس IT برای اینکه بتوانند روی پای خود بایستند ، مورد حمایت های ویژه قرار گرفته و تا هرزمان که بخواهند در این واحدها باقی می مانند . ایجاد ارتباط های نهادینه با مراکز آموزش فنی و حرفه ای و نیز آموزش عالی در زمینه IT ایجاد دفاتر فروش در مراکز مهم IT دنیا از جمله در دره سیلیکون برای کمک به شرکت های IT برای بازاریابی محصولات خود ایجاد تسهیلات برای آن ها جهت شرکت در نمایشگاه های مهم بین المللی در زمینه IT ،  نمونه هایی از کمک های دولت هند به شرکت های صادراتی در این کشور است . ]14[

پارک تکنولوژی ریودوژانیرو- برزیل

    این پارک در بخشی از اراضی یک جزیره دانشگاهی با نام شهر دانشگاهی[9] با وسعت 350 هکتار در خلیج گوانابارا واقع شده است . این جزیره متعلق به دانشگاه فدرال ریودوژانیرو(UFRG) با 38 هزار نفر دانشجو می باشد . این دانشگاه در سال 1996 میلادی با حمایت شهرداری ریودوژانیرو اقدام به تاسیس پارک تکنولوژی در این جزیره نمود . این پارک در مجاورت دانشگاه و ارتباط نزدیک آن با دانشگاهیان از مزایای این پارک و شرکت های مستقر درآن است . دانشجویان دانشگاه به صورت پاره وقت دراین پارک همکاری دارند.85 % فارغ التحصیلان دانشگاه در شرکت های مستقر در پارک شاغل می باشند.

    بعضی از مهم ترین مراکز تحقیقاتی برزیل از جمله مرکز تحقیقات پترابراس (شرکت نفت برزیل) ، مرکز تحقیقات سیستم های الکترونیکی ، مرکز تحقیقات فناوری کانی ها و موسسه هسته ای در پردیس این دانشگاه قرار گرفته است . ]13[

پارک علمی هایدن پکن – چین

    این پارک یکی از 5 پارک علمی در منطقه ویژه علمی به وسعت 100 کیلومتر مربع در شمال غرب پکن می باشد . در این منطقه 85 دانشگاه و کالج ، 5 پارک علمی و 138 موسسه تحقیقاتی وجود دارد . پارک هایدن از نظر سابقه فعالیت با رشد اقتصادی 30 درصدی و صادرات 550 میلیون دلاری در سال 1999 یکی از مهم ترین پارک های علمی در چین به حساب می آید . از شش هزار شرکت مستقر در این پارک، بیش از 1000 شرکت آن چند ملیتی هستند . بین پارک هایدن و دانشگاه های موجود در منطقه ویژه علمی پکن ارتباطات خوبی وجود دارد . هدف اصلی از این ارتباط علاوه بر استفاده از امکانات موجود در دانشگاه ها و استفاده از استادان ، جلب دانشجویان برای ایجاد موسسات می باشد . این پارک همچنین پارک دیگری را به نام پارک پیشرویان با فضای 3000 مترمربع برای جلب دانشجویان چینی خارج از کشور ایجاد نموده که در آن تا کنون 108 دانشجوی چینی خارج از کشور ، برای تشکیل 90 موسسه اقدام نموده اند . استفاده  بهینه از نیروهای متخصص و فارغ التحصیلان و نیز جلب دانشجویان چینی خارج از کشور از سیاست های اصلی پارک های علمی در چین است و فارغ التحصیلان دانشگاهی ، محور اصلی ایجاد موسسات در پارک های علمی چین به شمار می آیند . ]20[

پارک تکنولوژی مالزی

    این پارک در سال 1988 میلادی زیر نظر وزارت علوم ، تکنولوژی و محیط زیست کشور مالزی تاسیس گردید و در سال 1996 فاز اول آن تکمیل شد فضای احداث شده در آن فاز 728460 متر مربع می باشد . کل فضای اختصاص یافته به این پارک 1/3 میلیون متر مربع می باشد .

اهداف پارک : پارک تکنولوژی مالزی ماموریت دارد که صنایع مالزی را برای رقابت موثر در بازار جهانی از طریق تحقیقات ، توسعه و نوآوری تقویت نماید . اهداف آن عبارتند از:

        - گسترش فعالیت های تحقیق و توسعه در بخش خصوصی - تجاری کردن تحقیقات و نوآوری هایی که در بخش خصوصی و دولتی ایجاد شده است - گسترش رشد و توسعه صنایعی که از تکنولوژی بالا برخوردارند- ایجاد ارتباط بین صنایع ، موسسات دولتی ، دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتی- آسان سازی همکاری و تشریک مساعی بخش های دولتی و خصوصی -  تهیه وسایلی که صنایع درگیر نوآوری را قادر به تولید می سازند - تهیه اطلاعات بهینه بازاریابی ، مدیریت و حمایت تکنیکی - کمک به شرکت های مستقر در پارک تکنولوژی جهت بازاریابی نوآوری های خود ]3[

    با بررسی مدل های خارج از کشور می توان به این نتیجه رسید که مدل اروپایی و آمریکایی پارک های تحقیقاتی به صورتی است که به راحتی خروجی تحقیقات دانشگاه را تجاری سازی می کنند . یعنی به قدری ساز و کار تبدیل علم به ثروت را آماده دارند که پس از اتمام دوره دکتری به راحتی نتیجه تحقیقات دوره دکتری را تبدیل به محصول ، خدمات تخصصی و شرکت می کنند و فناوری نوین ایجاد شده میلیاردها دلار ارزش افزوده برای آن ها خلق می کند .

    مدل چینی نیز به صورتی است که تحقیق و توسعه (R&D) در آن بحث اول نیست و سرمایه و فناوری از کشور خارجی وارد می شود و در مقابل آن مقداری از سود یا سرمایه در گردش شرکت به اجبار باید در تحقیق و توسعه به کار گرفته شده و در پارک هزینه شود و 15% نیروی انسانی باید در تحقیق و توسعه فعالیت کنند که این مدل باعث رشد خیلی سریع  پارک ها می شود . ]30[ ایران نیز می تواند در زمینه برنامه ریزی های مختلف در زمینه ایجاد و بهره برداری از مراکز رشد ، پارک ها و نهایتا
شهرک های علمی تحقیقاتی با استفاده از تجربیات موفق این کشورها به نتایج دلخواه و مطلوب دست یابد .

مراکز رشد (انکوباتورها) و پارک های علم و فناوری در ایران

    ماده 28 بند د لایحه برنامه چهارم توسعه به توسعه ساختارها و زیر بناهای لازم برای رشد فعالیت های دانایی محور در بخش خصوصی نظیر ایجاد و گسترش پارک ها و مراکز رشد تاکید کرده است. ]15[ پارک های فناوری و مراکز رشد از جمله راهکارهای موثر برای نجات شرکتها به ویژه شرکت های کوچک و متوسط از ورشکستگی و ایجاد قدرت رقابت در بازار است.  در حال حاضر ساختار بازار ها باید پویا و انعطاف پذیر و فضا و عرصه رقابت نیز باید ملی و جهانی و منطقه ای باشد . ]16[

    پارک های تحقیقاتی که از سوی برنامه ریزان به عنوان تمهیدی برای ایجاد زمینه های کار برای
فارغ التحصیلان دانشگاه ها دنبال می شود . هنوز در آغاز راهند با توجه به امتیازهای این نهاد در ارائه یک راهکار جدی  برای کارآفرینی نخبگان و حل مسائل دانشگاه و جامعه از طریق تکمیل حلقه های تحقیقات ، دچار موانع جدی هستند . به دلیل دولتی بودن دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتی این پارک ها به عنوان نهاد های دولتی تجربه های نخستین را طی می کنند . نخستین هدف این مراکز جذب فارغ التحصیلان کارآفرینی است که ایده هایی برای بازار داشته باشند . کار اصلی این مراکز در حال حاضر ارائه خدمات در زمینه های اطلاع رسانی ، فنی ، تخصصی و مشاوره  درباره مسائل مالی و حقوقی و حتی کمک به موسسات در زمینه بازاریابی است . اما ضعیف بودن بخش خصوصی در دل یک اقتصاد دولت مدار مهم ترین تهدید پارک های تحقیقاتی است . [5] در حال حاضر تعداد 42 مرکز رشد در ایران فعالیت دارد .  

    عمده پارک های علم و فناوری در ایران عبارت است از : استان آذربایجان شرقی – استان سمنان – استان خراسان – استان فارس – استان گیلان – استان مرکزی (اراک) – استان یزد – شهرک علمی تحقیقاتی استان اصفهان ، علم و فناوری اصفهان ، فناوری شیخ بهایی - علم و فناوری پردیس – علم و فناوری دانشگاه تربیت مدرس – علم و فناوری دانشگاه تهران – علم و فناوری مرکز بین المللی علوم و تکنولوژی پیشرفته (کرمان ) – علم و فناوری دماوند می باشند.]36[

    در این بخش فعالیت تعدادی از این پارک ها در ایران آمده است :

پارک علم و فناوری استان آذربایجان شرقی

    این پارک به منظور گسترش ارتباطات تحقیقاتی صنایع موجود در منطقه با واحدهای تحقیقاتی و
دانشگاه های منطقه شکل گرفت و هدف اصلی از تشکیل آن ارتقا فناوری صنایع موجود در قطب صنعتی مربوطه و افزایش توان رقابتی و در نهایت افزایش ثروت جامعه از این طریق می باشد . جمع شدن واحدهای تحقیقاتی ( اعم از شرکت های خدمات مهندسی ، دفاتر واحد های تحقیقاتی وابسته به دانشگاه ها و یا سازمان های تحقیقاتی مستقل ) در این منطقه علاوه بر کمک به ارتقا سطح مبادلات علمی – فنی بین واحدهای مربوط ، امکان بهره برداری حداکثر از ظرفیت های صنایع را نیز فراهم می نماید .

اهداف عمده پارک علمی فناوری آذربایجان شرقی

        - ارتقا و بهبود موجودی تکنولوژیکی صنایع کشور، برای بسط و توسعه قدرت رقابت آنها در بازارهای داخلی و بین المللی

        - کاهش زمان مورد نیاز در فرآیند تجاری کردن دستاوردهای پژوهشی ، بویژه برای شرکت ها و صنایع نوپا و آسیب پذیر

        - کمک به بسط تخصص های بین رشته ای - تشویق به ایجاد شرکت های کوچک و متوسط (SME) متکی بر تکنولوژی های پیشرفته - ایجاد ارتباط بین صنایع ، موسسات دولتی ، دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتی - تسهیل همکاری و تشریک مساعی بخش های دولتی و خصوصی ]5[

پارک علم و فناوری استان سمنان

    این پارک در شهریور ماه سال 1381 بر اساس مصوبه شورای گسترش آموزش عالی در طی 13 سال فعالیت تحقیقاتی کار خود را آغاز نمود و در راستای اهداف برنامه توسعه کاربری فناوری ارتباطات و اطلاعات ( تکفا) و به استناد بند ز ماده 45 قانون چهارم توسعه مبنی بر حمایت دولت از بخش خصوصی و تعاونی جهت تولید محصولات ICT برای رفع نیاز بازار داخلی و ارتقا توان رقابت در بازارهای جهانی پارک علم و فناوری استان سمنان به عنوان یکی از 8 مجریان این طرح برای پوشش طرح های ICT استان های سمنان و گلستان از سوی سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور انتخاب شد . این سازمان به وسیله متخصصین حرفه ای مدیریت می شود و هدف اصلی آن افزایش ثروت در جامعه از طریق ارتقا فرهنگ نوآوری و رقابت میان شرکت های حاضر در پارک و موسسات متکی بر علم و دانش است .]6[

پارک علم و فناوری خراسان

        پارک علم و فناوری خراسان (KSTP) در شهریور ماه سال 1381 با مصوبه شورای گسترش آموزش عالی فعالیت خود را آغاز نمود و محیطی مناسب برای استقرار و حضور حرفه ای شرکت های فناوری کوچک و متوسط ، واحدهای تحقیق و توسعه صنایع و موسسات پژوهشی است که در تعامل سازنده با یکدیگر و با دانشگاه ها به فعالیت های فناوری اشتغال دارند .

    این پارک در زمینی به وسعت 400000 مترمربع  در حاشیه کیلومتر 12 بزرگراه مشهد – قوچان واقع است . فاز اول و دوم توسعه آن به مساحت تقریبی 13000 مترمربع خاتمه یافته است . این پارک دارای پایلوت های سرامیک ، صنایع غذایی ، شیمیایی و ماشین افزار جمعا به مساحت 4100 متر مربع است . مزارع تحقیقاتی ، امکانات ورزشی و استخر و پارکینگ از دیگر تاسیسات موجود این پارک است .

    همچنین پژوهشکده تحقیقات توسعه فناوری خراسان با بهره مندی بیش از 25 عضو هیات علمی مجرب و فناور در محیط KSTP مستقر و علاوه بر فعالیت های ماموریت گرا ، خدمات و مشاوره های فنی و تخصصی را به ساکنین پارک ارائه می نماید. هم اکنون دو مرکز رشد فناوری فراگیر و مرکز رشد تخصصی فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) با هدف حمایت از ایجاد توسعه مشاغل مولد متکی بر دانش و فناوری در این پارک فعالیت می نمایند. در حال حاضر بالغ بر 30 موسسه و هسته فناور در پارک و مراکز رشد مستقر هستند . این سازمان به وسیله متخصصین حرفه ای مدیریت می شود و هدف اصلی آن افزایش ثروت در جامعه از طریق ارتقا فرهنگ نوآوری و رقابت سازنده میان شرکت های مستقر در پارک و موسسه های متکی بر علم و دانش است . برای دستیابی به این هدف KSTP ، جریان دانش و فناوری را در میان دانشگاه ها ، موسسه های تحقیق و توسعه ، شرکت های متکی بر نوآوری را از طریق مراکز رشد و فرآیند های زایشی تسهیل می کند . KSTP همچنین خدمات مناسب دیگری به همراه فضاهای کاری و تسهیلات با کیفیت بالا فراهم می نمایند . این پارک بر اساس اساسنامه خود و در چارچوب قوانین مصوب فعالیت می نماید . ]32[

پارک علم و فناوری استان فارس[10]

    رسالت راهبری این پارک کارآفرینی واشتغال زائی به ویژه برای فارغ التحصیلان دانشگاه از طریق ایجاد شرکت های کوچک و حمایت از آن ها و نهایتا تجاری کردن نتایج تحقیقات می باشد ، تا ضمن ایجاد انگیزه لازم ، برقراری ارتباط مابین دانشگاه ها ، مراکز تحقیق و توسعه و بخش خصوصی را تسهیل نموده و ایجاد موسسات نوپا از درون موسسات با سابقه را نیز امکان پذیر سازد.  هدف دیگرافزایش ثروت در جامعه از طریق تشویق و ارتقا فرهنگ نوآوری و افزایش توان رقابتی شرکت ها و موسساتی است که متکی بر علم و دانش در محیط  پارک فعالیت می کنند . این افزایش ثروت توسط تسهیل و رشد شرکت های متکی برنوآوری از طریق مراکز رشد و ارائه خدماتی با ارزش بالا و فضاهای کاری و تاسیساتی مناسب و کیفی به موسسات در پارک می باشد .

    این پارک سعی در برقراری ارتباطات عملیاتی و رسمی با دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتی به عنوان یکی از اصول پایه برای موفقیت پارک دارد و سعی در ایجاد فرصت های شغلی برای فارغ التحصیلان ، فرصت های مشاوره ای برای اعضا هیات علمی دانشگاه ها و دستیاران ، استفاده از امکانات آزمایشگاهی دانشگاه ها و ارائه پروژه های دانشجوئی از طریق موسسات مستقر در پارک به دانشگاه ها و فراهم آوردن فرصت کارآموزی برای دانشجویان دارد . این پارک به عنوان زیر مجموعه وزارت علوم ، تحقیقات و فناوری و تحت نظارت عالیه هیات امنا وبا پشتیبانی مالی دولتی اداره می شود . ]27[ 

پارک علمی و فناوری استان گیلان

    سازمان پژوهش های علمی و صنعتی گیلان با تکیه بر تجارب ارزشمند حاصل از 14 سال فعالیت در زمینه ایجاد و گسترش فناوری، با دیدگاه حمایت از نوآوران و کارآفرینان بخش خصوصی ، بر اساس مصوبه شورای گسترش آموزش عالی در شهریور ماه 1381 به پارک علم و فناوری گیلان تغییر ساختار یافت و با مساحت 1350 مترمربع شروع به کار نمود . مرکز رشد فناوری اطلاعات گیلان به عنوان اولین قسمت ساختاری پارک فعالیت خود را در مهرماه 1382 با هدف تبدیل ایده های فناورانه محققین ، دانش آموختگان و فناوران به کسب و کار و بسط فرهنگ کارآفرینی از راه علوم و فناوری ، آغاز نمود . با توجه به ضرورت فراگیری پذیرش در سایر محورهای فناوری ، از سال 1384 مرکز رشد فناوری اطلاعات و ارتباطات گیلان به مرکز رشد جامع واحدهای فناور گیلان تبدیل شد . توسعه اقتصادی دانش محور ، توسعه تحقیقات کاربردی ، توسعه
نوآوری ها و فناوری های نو و تجاری کردن تحقیقات و فناوری ها از مولفه های کلان فرآیندهای اصلی پارک علم و فناوری گیلان می باشند .[38]

فعالیت های این پارک عبارت است از :

    همکاری با موسسه اشتاین بایس آلمان – فعالیت در کارگروه ها و شوراهای استانی – مشارکت در طرح های توسعه استانی – تعاملات با مسئولین اجرایی استان گیلان – فعالیت های انجام یافته جهت توسعه ICT در طرح تکفا – اخذ سهمیه تخصیصی از تسهیلات ویژه کارگاه های کوچک و زود بازده و کارآفرین – گسترش تعاملات و همکاری با مراکز دانشگاهی ، صنعتی و اجرایی منطقه – دریافت سهمیه ارزی از وزارت علوم ، تحقیقات و فناوری – نصب و راه اندازی شبکه اینترنت در فضاهای کالبدی پارک علم و فناوری گیلان – مستند سازی فرآیند های سازمانی و فرآیندگرایی . [38]

پارک علم و فناوری استان مرکزی[11] (اراک)

    این پارک در شهریور ماه سال 1381 بر اساس مصوبه شورای گسترش آموزش عالی فعالیت خود را با هدف انجام وظائف و ماموریت ها در حوزه فناوری و نیز تقویت وظائف حمایتی از کارآفرینان ، مبتکران و استعدادهای درخشان و ایجاد محیط های علمی و پویا برای تعامل فعال بین تحقیقات ، صنعت و تجارت آغاز نمود . [33]

  اهداف این پارک عبارتند از : - کمک به افزایش ثروت در جامعه از طریق توسعه اقتصاد دانش محور - تجاری سازی نتایج تحقیقات و تحقق ارتباط بخش های تحقیقاتی ، تولیدی و خدماتی جامعه - افزایش قدرت رقابت و رشد شرکت های متکی بر دانش - کمک به جذب دانش فنی و سرمایه های داخلی و بین المللی - افزایش حضور و مشارکت تخصصی شرکت های فناور داخلی در سطح بین المللی- حمایت از ایجاد و توسعه شرکت های کوچک و متوسط فناوری و حمایت از موسسه ها و شرکت های تحقیقاتی و مهندسی نوآور با هدف توسعه فناوری  و کارآفرینی ، می باشد .

وظائف پارک به ترتیب زیر می باشد :

   - سازمان دهی برای ارائه خدمات موثر و مورد نیاز به واحدهای فناوری به منظور کمک به رشد آنها

   - جلب و سازمان دهی توانایی ها و امکانات موجود در منطقه برای ایجاد پیوند بین امکانات و منابع دانشگاه ها ، مراکز علمی و فناوری و صنعتی منطقه و توانایی های واحدهای فناوری

   -  کمک در جهت دهی مراکز علمی مرتبط با پارک برای تحقیق در رشته های مورد نیاز واحدهای فناوری

   - ایجاد فضای مناسب فعالیت علمی و مهندسی برای جذب دانشمندان و متخصصان داخل و خارج از کشور

   - ایجاد بستر مناسب همکاری  واحدهای فناوری خارجی در پارک برای توسعه فناوری شرکت های بومی

   - تشویق پژوهش با هدف دستیابی به فناوری تولید محصولات و فرایندهای نوین

   - کمک به ایجاد شرکت ها و بنگاه های اقتصادی جدید از طریق مراکز رشد واحدهای فناوری (انکوباتورها)[29] .

پارک فناوری یزد

    پارک یزد سومین پارک فناوری است که در سال 80 در کشور ایجاد شد و در سال 81 نیز مراکز سازمان های پژوهشی در کشور که 9 مرکز بود به پارک های فناوری تبدیل شدند .

    محورهای فعالیت پارک فناوری یزد عبارت است از : فناوری های اطلاعات IT – انرژی های نو – نساجی و بیوتکنولوژی می باشد . تا کنون 50 شرکت جذب این پارک شده است که متشکل از فارغ التحصیلان دانشگاه هستند که هر کدام با ایده خاصی فعالیت می نمایند . شرکت های این پارک عمدتا در زمینه فناوری فعالیت می کنند و نرم افزار جهت عرضه به بازار تولید می کنند . این شرکت ها واسطه ای هستند که تکنولوژی خود را به جامعه یا صنعت می فروشند . رمز ماندگاری این شرکت ها کارکرد اقتصادی آن ها است . این پارک فارغ التحصیلان دانشگاه را با آموزش های مختلف از قبیل مراحل اداری و حقوقی – چگونگی به ثبت رساندن شرکت و مسائل حقوقی و مالی و نحوه مدیریت جهت ورود به بازار کار آماده می کند . مخاطبین این پارک عمدتا فارغ التحصیلان دانشگاه ، صاحبان صنایع و مراکز دولتی هستند . منابع اطلاعاتی و تحقیقاتی شرکت از طریق بانک های اطلاعاتی در اختیار قرار می گیرد . شرکت های طرف قرارداد که در حال حاضر استقبال خوبی نیز کرده اند ، تسهیلات خود را از طریق دولت به صورت شبه وام یا اعتبار تامین می نمایند . طرح های موفقی که تا کنون از طریق این شرکت ها به نتیجه رسیده است طرح هایی در زمینه تکنولوژی اطلاعات ، نانو تکنولوژی ، انرژی و شیمی می باشد . ]2[

شهرک علمی تحقیقاتی اصفهان

    این شهرک از سال 1379 در منطقه اصفهان با هدف بسترسازی برای جذب و حمایت از کارآفرینان به خصوص دانش آموختگان نخبه دانشگاهی ، اقدام به ایجاد مرکز رشد غدیر به عنوان اولین مرکز رشد موسسات فناوری و تحقیقاتی در کشور نمود تا بتواند از طریق کمک رسانی به ایجاد موسسات نوپا در زمینه فناوری با استفاده از ارائه خدمات پشتیبانی و کاهش ریسک آن ها در دوره  راه اندازی فعالیت نماید . معیارهای اصلی جهت پذیرش کارآفرینان در این مرکز ، داشتن ایده مبتنی بر فناوری و زمینه های مناسب اقتصادی ، وجود مدیر و تیم کارآفرین و شرکت خصوصی ثبت شده می باشد . ] 18[

طرح جامع شهرک به وسعت 520 هکتار تهیه شده و به چهار بخش عمده: پارک های فناوری 200 هکتار، مجموعه شهری 210 هکتار، فضای سبز 90 هکتار و توسعه شهری 20 هکتار تقسیم می شود . تعداد پارک های علمی و تحقیقاتی مورد نظر در کل شهرک بین 5 تا 10 پارک می باشد که اجرای اولین پارک فناوری به نام پارک فناوری شیخ بهایی در وسعت 30 هکتار شروع شده است . [34]

از جمله اهداف شهرک ، ایجاد جاذبه برای شکل گیری شرکت های خصوصی فناوری با ارایه خدمات مورد نیاز ، کاهش ریسک موسسات نوبنیاد از طریق جذب سرمایه های اولیه و ارایه مشاوره های لازم و ایجاد فضای مناسب برای کارآفرینی توسط
دانش آموختگان دانشگاهی می باشد . بخشی از فعالیت های شهرک علمی و تحقیقاتی اصفها ن به شرح زیر می باشد :

سال 1379- راه اندازی مرکز رشد فناوری در ساختمان 22 بهمن ، پذیرش و استقرار 17 واحد فناوری در مرکز رشد ، ایجاد شبکه تحقیقاتی همکار، عضویت در انجمن جهانی پارک های علمی IASP ، عضویت در انجمن پارک های علمی آسیا .

سال 1380- راه اندازی دوره رشد مقدماتی ، راه اندازی آزمایشگاه ها و کارگاه های تخصصی .

سال 1381- راه اندازی مرکز رشد تخصصی ICT و پیگیری استقرار موسسات مربوطه در ساختمان  اصلی مرکز رشد در مجاورت دانشگاه صنعتی اصفهان ، افزایش تعداد موسسات به 56 واحد ، برگزاری کارگاه آموزشی پارک های علمی و فناوری

سال 1382- راه اندازی پارک فناوری شیخ بهایی

سال 1383- ارتقا سطح فعالیت های شهرک و موسسات از سطح ملی به سطح بین المللی

سال 1384- رشد موسسات دانش محور ، مشارکت در توسعه منطقه ای.  [34]

پارک فناوری شیخ بهایی

    شهرک علمی تحقیقاتی اصفهان ، پارک فناوری شیخ بهایی را با هدف ایجاد زیر ساخت های لازم برای رشد و توسعه شرکت های دانش محور ، در سال 1382 تاسیس نمود . وسعت تقریبی این پارک 30 هکتار می باشد که در اراضی غرب دانشگاه صنعتی اصفهان در دست ایجاد می باشد و از نقطه نظر فضاهای تخصصی تابع طرح جامع شهرک است . [34]

ماموریت های پارک :

-       جذب شرکت های دانش محور منطقه و فعال در زمینه های فناوری های نوین

-       ترغیب واحدهای تحقیق و توسعه صنایع به سرمایه گذاری در تولید دانش و تجاری سازی آن

-       ارائه خدمات متنوع با ارزش افزوده بالا در سطح استانداردهای بین المللی

مزیت های استقرار در پارک :

- استفاده از محیط هم افزای علم و فناوری – تسهیل ارتباطات بین متخصصین و واحدهای مستقر در پارک – بهره مندی از خدمات متمرکز و با صرفه اقتصادی – مجاورت با دانشگاه صنعتی اصفهان – برخورداری از خدمات مربوط به ثبت اختراع – استقرار در محیطی جذاب با حضور شرکت ها و موسسات فناوری – بهره مندی واحدهای پژوهشی،فناوری و مهندسی از مزایای قانونی مناطق آزاد در خصوص روابط کار ، معافیت های مالیاتی،سرمایه گذاری خارجی و مبادلات مالی بین المللی. [34]

پارک فناوری پردیس

  این پارک در20 کیلومتری شمال شرق تهران ( شهر جدید پردیس ) وبا مساحت 20 هکتار در بهار سال 1380 توسط دفتر همکاری های فناوری ریاست جمهوری تاسیس شد . سیاستگذاری پارک به عهده هیات امنایی متشکل از دفتر همکاری های فناوری و دانشگاه صنعتی شریف است که می تواند ازهمکاری بین المللی و سرمایه گذاری خارجی در خصوص فناوری های پیشرفته و خدمات مورد نیاز پارک بهره مند گردد . پارک فناوری پردیس ماموریت دارد با تشویق و حمایت مراکز تکنولوژی ، آنها را در توسعه فناوری و رقابت موثر در بازار جهانی حمایت کند . ]28[

اهداف پارک فناوری پردیس :

        - تجاری سازی نتایج تحقیقات و تحقق ارتباط دانشگاه وصنعت 

        - کمک به ایجاد و حمایت از شرکت های تحقیقاتی و مهندسی نوپا متکی بر نوآوری

        - افزایش قدرت رقابت و رشد صنایع متکی بر دانش

        - کمک به جذب سرمایه گذاری خارجی و تسریع روند انتقال فناوری

        - ایجاد محیطی جهت شناسایی و ارائه توانمندی های تکنولوژیکی کشور ( فن بازار )

خدمات عمده پارک عبارت است از:  اطلاع رسانی و اینترنت ، بازاریابی و مدیریتی ، اسکان ، آموزش ، بانکی ، مالی و بیمه ای ، عمومی و شهری ، نمایشگاهی و برگزاری سمینار ، مشاوره ای  و آزمایشگاهی وکارگاهی و گروه بندی فعالیتهای تکنولوژیکی پارک عبارت است از : بخش الکترونیک و انفورماتیک - بخش مکانیک و اتوماسیون -بخش شیمی و بیوتکنولوژی ]28[

پارک علم و فناوری مدرس

    این پارک با هدف بهره گیری موسسات دولتی و خصوصی از توانایی های پژوهشی و اطلاعاتی دانشگاه ها و ایجاد اشتغال و کارآفرینی برای صاحبان ایده ، توسعه فناوری و بومی کردن تکنولوژی ، تاسیس شده است . سه رکن اصلی این پارک عبارت است از : - مراکز تحقیقاتی وابسته به دانشگاه تربیت مدرس - پژوهشکده ها و دفاتر تحقیق و توسعه موسسات دولتی و خصوصی - مراکز رشد واحدهای فناوری دانشگاه تربیت مدرس .

    دانشگاه تربیت مدرس با ایجاد پارک علم و فناوری مدرس ، ارتباط دانشگاه ، صنعت و مراکز تحقیقاتی و رشد را که موجب شکوفایی صنایع پیشرفته و کارآفرینی برای صاحبان ایده می شود به خوبی برقرار می نماید . [40]

پارک علم و فناوری دانشگاه تهران

    مجموعه پارک علم و فناوری دانشگاه از سال 80 در برنامه های دانشگاه تهران بوده است . دانشگاه برنامه های خود را در جهت راه اندازی پارک ادامه داده و تا مرداد 84 موفق به اخذ موافقت اصولی از وزارت علوم شد . در سال 84 سه مرکز تابعه در پارک دانشگاه تهران وجود داشت . مجموعه واحدهای تابعه در مرکز رشد شامل مرکز کارآفرینی ، مرکز رشد واحدهای فناوری و مرکز مطالعات و توسعه ایده و آینده پژوهی است . اساسا بدنه پارک را بخش های R&D تحقیق و توسعه شرکت های خصوصی و دولتی ، موسسات تحقیق و توسعه و مراکز مطالعاتی تشکیل می دهند . مجموعه دیگر پارک هویت حقوقی مستقلی دارد که با توافق در پارک استقرار یافته اند این واحدها فعالیت هایی در مورد فناوری و ارتقا تکنولوژی و تولید محصول انجام می دهند و برای انجام این امور به نیروهای متخصص جوان و تحصیل کرده نیاز دارند دسترسی شرکت ها به نیروی متخصص در پارک تسهیل می شود . در سال 84 تعداد 10 شرکت در پارک مشغول فعالیت می باشند .  شرکت های IT ، بازاریابی ، طراحی و پیاده سازی فرآیندهای ایزو و همچنین شرکت بیوتکنولوژی از جمله این شرکت ها هستند . [37]

 مرکز بین المللی علوم و تکنولوژی پیشرفته و علوم محیطی کرمان

    ابن مرکز در ماهان واقع شده است و ایجاد تفکر وجود این مجموعه تحقیقاتی بر اساس موافقت نامه سال 1369 وزیر وقت با پروفسور عبدالسلام فیزیکدان فقید پاکستانی و رئیس فرهنگستان علوم جهان سوم بوده است و درحال حاضر دارای 5 پژوهشکده فعال ، پارک علم و فناوری و مراکز رشد واحدهای فناوری اطلاعات و ارتباطات است که در جهت اهداف پیش بینی شده در اساسنامه مصوب هیات دولت خدمت می نماید . تعداد بیش از 35 شرکت و هسته در مراکز رشد و پارک علم و فناوری کرمان در حال فعالیت می باشند. [35]

 نتایج و بحث

    بیشتر پارک های علمی موفق ، ارتباطی عمیق با یک مرکز آموزش عالی برقرار کرده اند . برخی پارک ها به دلیل انجام فعالیت های مرتبط با دانشگاه توسعه یافته اند مانند پارک استانفورد آمریکا و پارک کمبریج انگلیس و پارک صنعتی گودالاجارا مکزیک و پارک فناوری استرالیا . پارک هایی که با موسسات آموزش عالی ارتباط ندارند با مراکز فناوری به عنوان یکی از اعضای پارک تعامل خواهند داشت . پارک ها طی یک روند رو به رشد با دانشگاه ها و کالج ها ارتباط الکترونیکی برقرار
می کنند که این کار از اهمیت مجاورت این مراکز با دانشگاه ها خواهد کاست . همچنین می توان بر نواحی فناوری که در
آن ها بین مراکز صنعتی و دانشگاه ها ارتباطی وجود دارد ، تمرکز کرد . پارک های بزرگتر در چند زمینه فعالیت دارند ، ولی برخی پارک ها ی دیگر زمینه تمرکز خود را محدودتر کرده اند و به فعالیت بازاریابی بیشتر توجه دارند . ] [22

    درخصوص موضوع ارتباط توسعه انسانی و تحقیقات علمی دانشگاه ها با مراکز رشد ( انکوباتورها) ، پارک های علم و فناوری و شهرک های علمی تحقیقاتی و اهمیت تعامل بین آن ها و نیز لزوم گرد آمدن این مراکز در یک محدوده و منطقه و زیر چتری که بتوان با توجه به انجام فعالیت های علمی این مراکز، به عنوان چترعلمی نام برد . بحث را می توان از منابع انسانی ، این سرمایه عظیم انسانی شروع نمود .

    - منابع انسانی از مهم ترین عوامل در توسعه هر جامعه ای است وبرای نیل به توسعه پایدار و متوازن جامعه بی تردید تربیت نیروی انسانی متخصص ، کارآمد و مورد نیاز جامعه در نهادهای آموزشی و پژوهشی یک اصل اساسی به شمار می رود. جهت استفاده بهینه از این سرمایه ، یعنی دانش آموختگان دانشگاه ها و موسسات آموزش عالی ، اشتغال فارغ التحصیلان یکی از مسائل مهم و مورد توجه برنامه ریزان آموزشی در کشورهای مختلف است . برون دادهای دانشگاه ها افرادی کارآمد هستند که با دنیای واقعی کار، آشنا نشده اند و دنیای حرفه ای را نمی شناسند و در اینجا دانشگاه های کارآفرین نقش اساسی در نوآوری صنعتی و توسعه فناوری و در نتیجه اشتغال زائی ایفا می کنند . ]8[

    -  از طرفی تحقیقات علمی مهم ترین موتور محرک توسعه در جوامع بشری شناخته می شود و تحقیقات دانشگاهی عامل مهمی در این زمینه به شمار می رود . از این طریق دانشگاه ها که به تحقیقات در مرزهای دانش پرداخته و وظیفه توسعه علمی جامعه را به عهده دارند ، نقش مهمی ایفا می نمایند . حال شکاف ایجاد شده در این بین را می توان با ایجاد مراکز رشد
( انکوباتورها ) و پارک های علم و فناوری در مجاورت دانشگاه ها به عنوان رابطی میان تحقیقات دانشگاهی و صنایع و جامعه و انتقال نتایج این تحقیقات به صنعت ، پر نمود. ایجاد این مراکز می تواند همچنین محلی برای رشد و پرورش سرمایه انسانی یعنی فارغ التحصیلان دانشگاه ها و موسسات آموزش عالی و پژوهشی باشد .

    - از سویی دیگر در رابطه با تحقیقات دانشگاهی ، تحقیقات ممکن است همراه با افزایش علم ودانش باشد ولی دانش تولید شده به تنهایی تجاری نشده و اثر اقتصادی نخواهد داشت . بنابراین نهادها و سازمان هایی باید وجود داشته باشند تا دستاوردهای تحقیقاتی را به محصول اقتصادی تبدیل کرده و به بازار عرضه نمایند . توسعه  تکنولوژی و نوآوری ، مستلزم هماهنگی و روابط مناسب بین اجزا متعدد می باشد . مجموع این اجزا و روابط میان آن ها باید به صورتی باشد که جریان را ازابتدا یعنی محل شکل گیری ایده تا تبدیل شدن آن به محصول یا خدمتی قابل عرضه ، تسهیل و تسریع نماید . ]12[

    - در خصوص چگونگی تامین منابع مالی از موانعی که سر راه توسعه تحقیقات دانشگاهی وجود دارد و بی توجهی به این موانع ، موجب عدم راهیابی نتایج تحقیقات دانشگاهی به روز علمی به بازار باشد وموجب عقب ماندن سطح صنعت از علم روز و عدم تجاری شدن نتایج تحقیقات و شکاف بیشتر بین دانشگاه و صنعت را موجب شود و از جمله راهکارها در این زمینه تامین نیازمالی جهت انجام تحقیقات و بهره برداری از آن می باشد که می توان بخشی از آن را به عهده دولت ها دانست و نیز برنامه ریزی دقیق جهت ایجاد ساختارهای پژوهشی و ورود نتایج تحقیقات به جامعه ، همچنین استفاده از سازمان های واسط در چرخه تحقیقات از دانشگاه تا صنعت است . وظیفه تبدیل نتایج تحقیقات دانشگاهی در قالب مقاله و پتنت را به
نمونه های صنعتی و یا تولید آزمایشگاهی را مراکزتحقیقات حرفه ای با استفاده از محققان وپژوهشگران به عهده دارند. همچنین وظیفه تدوین فناوری و تبدیل نمونه های صنعتی به خط تولید را شرکت های خدمات مهندسی و شرکت های تحقیقاتی را به عهده دارند. در اینجا دوباره سرمایه گذاری اولیه در بخش تحقیقات و نیز مشکلات اداری و مالی در سال های اولیه تاسیس ، مشکل عمده ایجاد و بقای این موسسات است . در ایران تکیه این سازمان ها، بر منابع مستقیم یا غیر مستقیم دولتی است که از راندمان آن می کاهد و باعث عدم رشد و گسترش آن ها می شود .]13[  از طرفی سمت و سوی مراکز رشد باید در جهتی باشد که اعتماد سرمایه داران را جلب نماید . این مراکز، محل تلاقی دو تفکر دانشگاهی و سرمایه گذاری است و محلی است هر دو باید در آن رشد کرده و پس از آن گروه های مشترک به طرف پارک های فناوری جهت داده شوند . [25]   به طور کلی همانطور که ملاحظه شد رابطه دانشگاه ها ، تحقیقات علمی دانشگاهی و توسعه انسانی با مراکز رشد و
پارک های علم و فناوری و شهرک های علمی تحقیقاتی مشخص گردید . چتر علمی گسترده شده برروی این مراکز هر چه وسیع تر گردد و ارتباط این مراکز با بکدیگر محکم تر شود، باعث افزایش رشد وشکوفایی اقتصادی خواهد شد .

مقایسه اهداف مراکز رشد، پارک ها وشهرک های علمی تحقیقاتی خارج از کشور باایران

    با بررسی و جمع بندی این گونه مراکز در خارج از کشور وایران و نیز مطالب طرح شده در این زمینه وجوه مشترکی که بین این مراکز در خارج از کشور و ایران می توان یافت عبارت است از :

-         جذب بیشتر فارغ التحصیلان در بازار کار و آماده سازی آنان برای ایجاد موسسات و کار در بازار

-         تجاری سازی نتایج تحقیقات

-         افزایش ثروت جامعه

-         استفاده صنعت از علم روز از طریق ارتباط با دانشگاه ها و نتایج تحقیقات

-         تولید خدمات و محصولات با کیفیت بالاتر و ایجاد محیط رقابتی در سطح ملی و جهانی

-         ارتباط صنعت و دانشگاه و مراکز تحقیقاتی و موسسات کوچک و متوسط و دولتی

-         مشاوره های مدیریتی و حقوقی

-         جذب دانش فنی و سرمایه های بین المللی و داخلی

-         تسهیل در همکاری بخش های دولتی و خصوصی

-         ایجاد شرکت های کوچک و متوسط با استفاده از تکنولوژی های پیشرفته

-         بسط تخصص های بین رشته ای

وجوه افتراقی که بین نوع برنامه ریزی این مراکز در خارج ازکشور با ایران می توان یافت عبارت است از:

-         تخصیص فضایی در این مراکز جهت جذب دانشجویان و نخبگان خارج از کشور ( کشور چین)

-         چگونگی تامین نیاز مالی و سرمایه گذاری های مختلف در این زمینه از طریق بخش خصوصی یا سرمایه گذاری در خارج از کشور ( کشور چین ) و از طریق بخش دولتی و کمی بخش خصوصی در ایران . البته حرکت هایی در این زمینه شروع شده است که باید تقویت شود به طور مثال صندوق پژوهش و فناوری استان اصفهان و بورس ایده که برای کسانی که طرح دارند به  جذب سرمایه گذاری می پردازند مثل بورس ایده جشنواره کارآفرینی شیخ بهایی .

-         وجود تسهیلات و امکانات فراوان و ساز و کار تبدیل نتایج تحقیقات به محصول و خدمت ( نمونه
مدل های اروپایی و آمریکایی ).

پیشنهادها

    برای جذب فارغ التحصیلان و ایجاد اشتغال مناسب ، بررسی راهکاری علمی مبتنی بر برنامه از دو جهت دارای اهمیت است  اول آن که موضوع اشتغال را حل می کند ، دوم آن که اشتغال را در جهت رفع نیازهای مملکت سامان دهی نموده و پتانسیل های دانشگاهی و علمی و بر اساس ایده هایی که دارای جنبه علمی می باشد ، تبدیل می نماید . این نوع اشتغال یک اشتغال مولد بوده و تبدیل به فرآیند های علمی و تولید می شوند.جهت بهبود روند مذکور پیشنهاد هایی به شرح ذیل توصیه می گردد:

-         بازنگری در برنامه ها و محتوای درسی رشته های مختلف دانشگاه

-         انجام مطالعات نیازسنجی و آموزش در صنایع  و مراکز تولیدی و خدماتی 

-         شناسایی و پرورش استعدادها و خلاقیت ها و تشویق و حمایت از طرح های خلاقانه دانشجویان

-         همسو کردن پژوهش های دانشگاهی با نیازهای اقتصادی – اجتماعی و منطقه ای

-         تخصیص بخشی از اعتبارات دانشگاه در تاسیس مراکز رشد فناوری ( انکوباتورها )

-         بکارگیری راه های جدید تامین منابع مالی دانشگاه ها از طریق همکاری های علمی و پژوهشی با مراکز و نهادهای تولیدی و خدماتی

-         توسعه و همگانی شدن علم وفناوری و توسعه فرهنگ مولد بودن و کارآفرینی

-         برنامه ریزی جهت تجاری سازی نتایج تحقیقات و ایجاد تسهیلات لازم برای تبدیل هرچه سریع تر این نتایج به خدمت یا محصول

-         ایجاد مراکز کارآفرینی ، مرکز رشد (انکوباتور)، پارک ها و شهرک های علمی و فناوری وتحقیقاتی به عنوان رابط بین تحقیقات از دانشگاه تا صنعت

-         تخصیص بخشی از ظرفیت ها به نخبگان خارج از کشور و استفاده بهینه از دانش و فناوری های به روز آن ها

-         استفاده از بخش خصوصی و جذب سرمایه گذاری خارجی دراین زمینه ، چون ضعیف بودن بخش خصوصی در دل یک اقتصاد دولت مدار مهم ترین تهدید پارک های تحقیقاتی است . با توجه به اینکه  پارک های تحقیقاتی در تجربه جهانی و کشورها ی موفق در این زمینه به عنوان یک نهاد و موسسه خصوصی مطرح شده اند .

منابع فارسی

1- الهی ، ناصر(1382) ، دانشگاه و صنعت بر روی خط گسل . مجموعه مقالات چهل و هفتمین نشست روسای دانشگاه ها و مراکز علمی و تحقیقاتی کشور . مرکز انتشارات سازمان سنجش آموزش کشور .

2- اولیا ، محمد صالح (1384)، پارک های علم وفناوری ، واسطه علم و صنعت ، سایت آسیابان . بازار کار . ویژه
 اطلاع رسانی اشتغال

3- باشگاه اندیشه (1382) ، پارک تکنولوژی مالزی ، مطالعات تکنولوژی

4- باقری نژاد ، جعفر(1382)، دانشگاه کارآفرین زمینه ساز اشتغال زائی

5- پارک علم وفناوری آذربایجان شرقی (1383) ، وزارت علوم ، تحقیقات و فناوری  

6- پارک علم و فناوری استان سمنان (1383) ، وزارت علوم ، تحقیقات و فناوری

7- پولاددژ ، محمد (1383) ، آموزش عالی و پژوهش دو مقوله اساسی توسعه پایدار و گذار به جامعه مبتنی بر دانایی ، مجموعه مقالات همایش آموزش عالی و توسعه پایدار . جلد اول . انتشارات موسسه پژوهش و برنامه ریزی آموزش عالی وانتشارات دهخدا

8- حسن مرادی، نرگس (1383) ، دانشگاه کارآفرین: رویکردی نوین در مدیریت دانشگاه ها ، مجموعه مقالات همایش آموزش عالی و توسعه پایدار. جلد دوم. انتشارات موسسه پژوهش وبرنامه ریزی آموزش عالی و انتشارات دهخدا

9- خداداد حسینی ، سید حمید . بهاری فر ، علی (1384) ، نظام آموزش عالی و اشتغال (چالش ها و رویکردها و
 دیدگاه ها ) ، انتشارات سازمان انتشارات جهاد دانشگاهی واحد تربیت مدرس

10- شریعتی نیاسر، مجتبی (1381) ، مراکز رشد (انکوباتورها): زمینه ساز اشتغال پایدار سیاست ها و راهبردهای علم و فناوری و فرهنگ . مجموعه مقالات چهل و چهارمین نشست روسای دانشگاه ها . جلد 2

11- شریفی ، حسن . هریرچی ، گویا (1382) ، نقش آموزش عالی در ایجاد و زمینه سازی اشتغال از دیدگاه استفاده از توان پژوهشی کشور. مجموعه مقالات برگزیده و خلاصه مقالات پذیرفته شده اولین همایش اشتغال و نظام آموزش عالی کشور . تهران . انتشارات سازمان انتشارات جهاد دانشگاهی واحد تربیت مدرس

12- سعیدی کیا، مهدی (1382) ، کارآفرینی پیامد دانشگاه نتیجه گرا . مجموعه مقالات برگزیده و خلاصه مقالات پذیرفته شده اولین همایش اشتغال و نظام آموزش عالی کشور . تهران . سازمان انتشارات جهاد دانشگاهی واحد تربیت مدرس

13- صدیق ، محمد جعفر. کریمیان اقبال ،مصطفی . قدیری ، فرشته (1381) ، نقش پارک های تحقیقاتی در توسعه تحقیقات دانشگاهی . سیاست ها و راهبردهای علوم ، فناوری و فرهنگ . مجموعه مقالات چهل وچهارمین نشست روسای دانشگاه ها . جلد دوم

14- قاسم زاده ، فریدون (1380) ، نگاهی به روند توسعه صنعت فناوری اطلاعات (IT) در هند

15- قانون برنامه چهارم توسعه اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران (1388-1384) مصوب 11/6/83 (1383) ، انتشارات سازمان مدیریت وبرنامه ریزی کشور

16- قاسمی ، محمد جواد (1383) پارک های فناوری و مراکز رشد در نجات شرکت های کوچک ومتوسط از ورشکستگی موثرند. اخبار فناوری اطلاعات ITNA . ایرنا

17- کاراد (1381) ، طرح توسعه کارآفرینی در دانشگاه ها . طرح کاراد دانشگاه اصفهان

18- کریمیان اقبال ، مصطفی . اصغری ، کیوان . کشمیری ، مهدی . صدیق ، محمد جعفر(1382) ، دوره های رشد و پیش رشد (انکوباتوری و پیش انکوباتوری) پیش زمینه ایجاد حرفه برای کارآفرینان و دانش آموختگان. مجموعه مقالات چهل و هفتمین نشست روسای دانشگاه ها . چاپ دوم . انتشارات سازمان سنجش آموزش کشور

19- کریمیان اقبال ، مصطفی (1381) ، پارک های تحقیقات راه ارتباط جامعه ودانشگاه . روزنامه همشهری

20- کریمیان اقبال ، مصطفی (1379) ، نقش پارک های علمی در اجرای سیاست های علم و فناوری در کشورهای شرق آسیا، مجموعه مقالات همایش علم و فناوری . تهران

21- کریمیان اقبال ، مصطفی . کشمیری ، مهدی . مرادی ، رضا (1381) ، نقش انکوباتورها در بسترسازی کارآفرینی برای فارغ التحصیلان دانشگاه ها و تجربه فعالیت انکوباتور غدیردر شهرک علمی ، تحقیقاتی اصفهان . سیاست ها و راهبردهای علم و فناوری و فرهنگ . مجموعه مقالات چهل وچهارمین نشست روسای دانشگاه ها . جلد دوم . انتشارات وزارت علوم ، تحقیقات و فناوری

22- لاگر ، مایکل (1383) ، توسعه در پارک های فناوری ، ترجمه ، امین رضا خالقیان ، نشریه پارک فناوری پردیس دانشگاه صنعتی شریف ، سال دوم ، شماره 8 .

23- محدث ، جواد ،  نقش انکوباتورها در ایجاد اشتغال

24- مرادی ، رضا . علیمرادی ، سروش . کشمیری ، مهدی . کریمیان اقبال ، مصطفی (1383) ، نقش انکوباتورهای دانشگاهی در بسترسازی کارآفرینی دانشجویان و دانش آموختگان دانشگاهی ، پیام دانشگاه . کارمایه . روابط عمومی دانشگاه اصفهان ویژه نامه تخصصی کارآفرینی

25- مهر ارقام رایانه (1384)

26- نواب پور ، رامین (1383) ، از پژوهش های محض دانشگاهی تا مراکز رشد کسب وکار . هفته نامه بازار کار . جهاد دانشگاهی

منابع انگلیسی

27- Copyright© Fars Science Technology Park ( 2005 )

28- Pardis Technology Park | HTM .2002 . IRAN. Silicon .Valley .

29- Park Science & Technology Park

30- Segal| n.(1996) "Universities & Technological entrepreneurship in Bitain- some applications" from the Cambridge phenomenon . technovation| Vol. 4|PP 189-204.

31-www. Imi . ir / tadbir – 138/ Board – 138/1. asp. 1382))

32-www.mstpark.org›science parks around the world

33- www.wenet.ir/index.php

34- www.iaspisfahan2006.net/modules/content/article.php

35- www.msp.ir/desktopdefault.aspx.(2006)

36- www.techno.msrt.ir/default.aspx(2006)

37- www.mehrnews.ir/fa/newsprint.aspx(2006)

38- www.gstp.ir/modules.php

39- www.bioincubator.ir/moarefi.htm

40- www.mstpark.org/index.htm

41- www.stp.ut.ac.ir/fa/hpwscience.htm

 [1]- Infra - Structure

14- Etzkowitz| Henry| et al. “The future of the university and the university of the future. Evolution of ivory tower to entrepreneurial paradigm.” Research policy| 29(2000). P.313. www.elsevier.nl./locate/econbase

15-(1384). نشریه دانشگاه کارآفرین. شماره چهارم. مرکز کارآفرینی دانشگاه تهران.

16- Franklin| S.J| et al. “Academic and Surrogate Entrepreneurs in University             Spin- out Companies.” Journal of Technology Transfer| 26|127-141| 2001

17- طالبی، کامبیز. (1385). « ضرورت ساختار سازی مجدد دانشگاه با رویکرد کارآفرینی ». ارائه شده در نشست هم اندیشی مسئولان دانشکده های دانشگاه تهران و مرکز کارآفرینی دانشگاه تهران. مرکز کارآفرینی دانشگاه تهران.